Din, Etnik Farklılıkları Aşan Bir Toplumsal Yapıştırıcıdır

Religion is a Social Glue Overcoming Ethnic Differences

Güneydoğu merkezli sorunla ilgili farklı tanımlamalar var. Siz nasıl
tanımlarsınız?

Ben Kürt sorunu olarak tanımlıyorum. Bunu da şöyle temellendiriyorum. Bu bölgede
kadim zamanlardan beri yaşayan bir halk var. Bunlar farklı bir dili konuşuyorlar.
Etnik olarak kendilerini farklı bir topluluk olarak tanımlıyorlar. Kendilerine Kürt
diyorlar. Kürt etnisitesine mensuplar. Bu topluluğun kendi dillerini konuşma, kültürel
haklarını bağımsız bir şekilde yaşama, ülkenin geri kalan kısmı tarafından saygı
görme ve siyasal hakları konusunda şikayetleri var.

Bu insanların kendi dilleri ve özgürlükleriyle ilgili rahatsızlıkları, sıkıntıları
olmasa bu bölgede terör olur mu? Olmaz. Bu bölgede "Güneydoğu Sorunu" diye sadece
bölgesel, coğrafi özelliklere dayalı bir sorun olur mu? Olmaz. O zaman bu Kürt sorunudur.
Bunun adını doğru koymak lazım. Bu tanımlamanın önemi de şuradan kaynaklanıyor;
İsmini doğru koymazsanız çözümlerini de gidip başka yerlerde ararsınız. Bu sorunu
battığı yerden çıkartacaksınız. Kürt sorunu dediğiniz zaman oradaki insanların etnik
farklılıklarından kaynaklanan taleplerine duyarlı olacaksınız. Annelerinden öğrendikleri
dili saygıdeğer bulacaksınız. Ona göre davranacaksınız. O insanların gönlünü kazanacaksınız.
O insanların onurlarını koruyacaksınız. Ve o insanları, kendilerine 72 milyon insan
içinde dışlanmış, ikinci sınıf vatandaş muamelesi görmüş, onurları, gururları zedelenmiş,
ayrıma tabi tutulmuş insanlar olarak görmeyeceksiniz. Bu neticeyi hasıl etmek istiyorsanız
sebebi ve tanımı doğru koymak zorundasınız.

Sorun bu haliyle ne zamandan beri var? Başlangıcı olarak hangi tarihi ve olayları
gösterebiliriz?

Kürt sorunu Türkiye'nin ulus devlet olarak Cumhuriyet'le birlikte başlıyor. Yani
çok uluslu bir imparatorluk geleneğinden çıkıp tek ulusa dayalı, tek devlet modeline
geçtiğiniz zaman kendiliğinden kendisini etnik olarak farklı hisseden insanlar farklı
bir yerde durmaya başlıyorlar. 1924'ten itibaren başlayan ve o bölgeye mahsus isyanların
tamamında da bu dinamik vardır. Yani Kürt sorununun tarihi Türkiye Cumhuriyeti'nin
kuruluşu ile birlikte başlıyor.

Ankara 1923'ten itibaren bir Türk ulusu yaratmaya girişiyor. İnsanlara "siz Türksünüz,
zekisiniz, çalışkansınız, mutlusunuz" diyor. İnsanlar da Türk olduklarından dolayı
mutlu olmaya başlıyorlar. Fakat bunu bir şekilde kendi idrak menziline alamayacak
olanlar, Türk olmadıklarını bilenler var. Ankara'nın ürettiği tek tipleştirici politikalar
Diyarbakır merkez olmak üzere bir tepki meydana getiriyor. Bu sefer Ankara ile Diyarbakır
arasında bir diyalektik ilişki, çekişme başlıyor. Kürt milliyetçiliğini üreten de
Ankara'daki "ulus yaratma çabası"dır. Türk ulusu yaratmaya kalktığınız zaman karşılığında
bir de Kürt toplumu yaratmış oluyorsunuz. Bu da doğal bir şey. O tek tipleştirme
çabalarına bir tepki oluşuyor.

Merkezi bir devletin oluşması bu politikaları, eğitim, kültür, sağlık gibi araçlarla
daha etkili bir hale getiriyor. Ve sorun daha da büyüyor. Çok abartılı, çok agresif
bir ulus devlet psikolojisi var Cumhuriyetin ilk yıllarında. Yani, "ben sana sen
Türksün diyorsam Türksün" anlamına gelecek bir baskı var. Yakın zamana kadar da
"Kürtlerin karda yürürken kart-kurt sesi çıkartmaktan dolayı Kürt adını almış Türklerin
bir boyu" olduğunu söylediler.

Bugün kimse böyle bir saçmalığı söylemiyor. O bölgede yaşayan farklı bir ırktan
gelen, farklı bir etnik kültürel dairede yüzyıllar boyu yaşamış ve tamamıyla farklı
ve daha çok Ari dillere yakın dili konuşan bir topluluk var.

Bu bölge Mezopotamya uygarlığının kurulduğu, yazının ilk keşfedildiği bölgelerden
biridir. Çok kadim tarihi olan bir bölgedir. Bu tür medeniyetlerin beşiği olan bölgelerde
de her zaman farklı ırklar, diller, dinler, etnik topluluklar var olagelmiştir.
Burada da bir zenginlik var.

Osmanlı'da böyle bir sorun var mıydı?

Osmanlıda böyle bir sorunun olduğunu söylemek Osmanlı Devleti'nin yapısını anlamamak
demektir. Çünkü, Osmanlı Devleti bir imparatorluktu. İmparatorluk demek de çok uluslu
devlet demektir.

Neden Türkiye'de Kürt sorununu konuşuyoruz. Neden bir Arap sorunu, Çerkez sorunu,
Laz sorunu yok? Var da Kürt sorunu çok öne çıktığı için mi görmüyoruz?

Bu tür sorunlarda genellemeye gitmek bir grubun insiyaklarını, tepkilerini diğer
grupla özdeşleştirmek çok zordur. Balkanlarda yaşayıp Türkiye'ye göç eden Türk olmayan
gayri Türk unsurlarda böyle bir sorun yok. Orada İslamiyet Türklük anlamına geliyor
çünkü. "Müslüman oldum" yerine "Türk oldum" diyorlar. Böyle bir sıfat belirleyici
olmuş.

Ama Ortadoğu'da öyle değil. Türkiye'nin ciddi bir Arap sorunu yok; çünkü Kürt
sorunu var. Kürt sorunu olmasaydı belki de Arap sorunu olacaktı. Kürt sorunu diğer
etnik sorunları da bastırıyor. Çünkü diğer etnik grupları çoğu zaman çoğunluk yanında
yer alarak bu etnik sorun karşısında tavır almaya zorluyor. Bir kısmı da tam tersine
kendi etnik kimliklerini geliştiriyor.

Türkiye'de şöyle bir manzara var. Kürt sorunu toplum için yakıcı bir sorun haline
gelince, şiddetle, siyasi tartışmalarla gündemine girip cenazelerle çok dramatik
bir hal alınca her grup için etnik kimliklere ricat etmek, onları yeniden keşfetmek
genel bir eğilim oldu. İnsanlar etnik kimliklerini yeniden keşfetmeye başladılar.
Çok önemsizdi, çok üzerinde durulmuyordu. Bu tür karmaşa dönemlerinde, yoğun ateş
altında insanlar saklanacak sığınak arar. Bu sığınaklar da her zaman kimlikleridir.
O kimlikler etrafında gruplar oluşturup onların içinde yer almaya çalışırlar.

Kürt sorunu bir açıdan etnik kökeni Türk olmayanların büyük bir kısmını çoğunlukla
birlikte tavır almaya zorladı. Bir kısmını da etnik kökenlerini merak etme, araştırma,
etnik kökenler etrafında bir kimlik oluşturmaya teşvik etti. Fakat Kürt sorununun
başat bir sorun olması nüfusça Türklerden sonra en çok sayıyı onların oluşturmasıdır.
Onların içinde kadim zamanlardan beri burada yaşayan Araplar, Gürcüler, Lazlar gibi
halklar var. Bir de göç etmiş halklar var. Türkiye nüfusunun büyük bir kısmı göçmendir.
Balkan, Kafkas, Girit, Yunanistan göçmenleri var.

Göçmen nüfus yerleştiği topraklarda kendine ait hissedecek ortak değerler arıyor.
Cumhuriyet ulus devlet yaratmaya giriştiği zaman göçmen nüfus buna çok kolay boyun
eğdi, çok kolay angaje oldu. Bu anlamda bir ulus da yaratıldı. Cumhuriyet projesinin
büyük ölçüde başarılı olduğunu kabul etmek lazım. Ancak sayıca çok fazla olan yani
asimile edilmesi, eritilmesi zor olan Kürt nüfusta sorun yaşandı. Bugün geldiğimiz
nokta da aslında Cumhuriyet'in bugüne kadar izlediği politikaların başarısız olduğunu,
asimilasyonun imkansız olduğunu gösteren bir sonuç. Ankara'nın projelerinin iflas
ettiğini, çöktüğünü gösteren bir sonuç.

Öbür taraftan oluşturduğu aksülamelle; yani karşı cephe ile Kürtler için de bir
açmazı, fasit daireyi ifade eden bir tarafı var. Kürtlerin de karşı tez oluşturup
oradan pozitif bir siyasal proje çıkartmaları, kendi toplumları için refah, zenginlik,
mutluluk vaad edecek bir proje çıkartmaları çok zor. Ama bir formül bulmak gerekiyor.

Bir kere şu en önemli nokta. Diyelim ki, Türkiye'de yaşayan Kürt nüfus uluslaşma
bilinci ile her ulusun kendi devletine sahip olma hakkını ileri sürmesi gibi kendi
devletine sahip olmak istedi ve oldu. Bu Kürtleri mutlu eder mi? Bunu somut bir
şekilde göz önüne getirdiğimiz zaman cevabı daha kolay bulabiliriz. Türkiye bundan
çok şey kaybeder ama Kürtler de bundan mutlu olur mu? Kürtlerin mutsuz olması bir
kenara, proje olarak da imkansız bir şey. Kürt nüfusunun Türkiye'de yarıya yakını
Ankara'nın batısında yaşıyor. Bu anlamda güçlü bir nüfus entegrasyonu var. Güneydoğu'da
Fırat'ın doğusunda bağımsız bir Kürt devleti ortaya çıktığı zaman bunun ancak Kürt
nüfusunun yarısına faydası olacak. Geri kalan Kürt nüfusu ne olacak? Çok ciddi zorluklardan
biri bu.

En önemlisi de "benim olsun küçük olsun" mantığıyla hareket edildiği zaman Güneydoğu'da
ortaya çıkacak bir devletin coğrafi zorluklardan, tarihsel birikimden kaynaklanan
sınırları var. Oradaki insanlara mutluluk getirmesi mümkün değil. O zaman çare ne?
72 milyonla birlikte bu ülkenin bütünlüğü içinde Kürtlerin kendilerini mutlu, onurlu,
gönüllü ortaklığa dayalı, geri kalan nüfusla birlikte yaşamak isteyen taraf olarak
var olması gerekiyor. Bunu oluşturmanın birinci sorumluluğu da çoğunluğa aittir.
Çoğunluk şikayet ettiği sorunları, sıkıntıları çözecek, Kürtleri kendisiyle birlikte
yaşamaya, gelecekte de aynı kaderi yaşamaya ikna edecek ve 72 milyon birbirinden,
devletinden razı bir şekilde yaşamaya çalışacak.

Şu andaki durum bu çözüme ne kadar yakın? Veya ne kadar fark edilmiş?

Türkiye'de Kürt sorununun "terör sorunu" olarak görülmesi gereği askeri çözümler
gündeme geliyor. Askeri çözümlere konu yapılmasının sorunu iyice içinden çıkılmaz
hale getirdiğini düşünüyorum. Çünkü askeri çözüm dediğimiz zaman basit bir şiddet
olayını toplumsal tarafları da olan bir kan davasına, bir nefret deryasına dönüştürüyorsunuz.
Türkiye bu anlamda yıllarca ciddi bir travma yaşadı. 30-40 bin insanın hayatından
bahsediliyor. Çok büyük bir travma. Ölen insanların -bunlar hem Türklerden hem Kürtlerden,
asker, polis- hepsinin annesi, babası, yakınları, sevenleri vardı. Bunların unutulması
çok kolay değil. Terörün tek başına zaten mantığı da odur. Toplum içinde nefreti
arttırmak için vardır. Devletin çaresiz olduğunu göstermek, toplumla karşı karşıya
getirmek için terör tırmandırılır. Bu açıdan çok esaslı bir travma yaşandı Türkiye'de.

Bunun getirdiği acılar, gözlerin önünden gitmeyen hatıralar, dökülmüş gözyaşları
var. Bunlar çok önemli şeyler. Bir şeyi duygusal olarak çözmeden mantık sınırları
içinde çözemezsiniz. Öbür taraftan bugün bu sorunun çözülmesine katkı sağlayacak
aynı süreçten başka bir şey de çıktı. Terörün bir işe yaramadığı, bir sonuç vermediği,
mesafe almanın imkansız olduğu ortaya çıktı.

Terörü kullananlar tarafından mı?

Evet. Oturup bir PKK'lı, kurmayın "ben terörle şu sonucu elde edeceğim" diye
Kürtleri ikna etmesi imkansız bir şey artık. Terör seçeneği yaşandı ve kendini tüketti.
Bu şiddet ihtimalinin de ortadan kalktığı bir geleceği bize haber veriyor. O zaman
şiddet dışı yöntemlerle bu sorunu çözeceksiniz.

Nedir bunlar?

Siyasettir. Toplumsal muhalefettir. Şikayet ettiğiniz konuları tek tek sıralayıp
bunları toplumsal muhalefet haline getirmektir. Böyle bir yol açıldı. Ben Türkiye'nin
bugün geldiği noktada şiddetin mantığının tükendiği, bir geçiş evresi yaşadığımızı
düşünüyorum. Şayet siyasetin kendi dinamikleri Kürt sorununun siyasal zeminde, barışçı
yöntemlerle çözümüne veya tartışılmasına, bir hal yoluna konmasına fırsat verirse
Türkiye bu konuda çok hızlı mesafe alabilir. Biraz sabır, basiret gerekiyor.

Türkiye'deki siyasi dengeler de bu sorunun çözümünü geciktiriyor. Ona da dikkat
etmek lazım. Ama ben Türkiye'de yaşayan her Kürt'ün, annesinden ana dil olarak Kürtçeyi
öğrenmiş her vatandaşın, kendisini toplum içinde eşit, onurlu bireyler olarak göreceği
bir siyasal düzenin ve bunun etkisi altında toplumsal düzenin çok kolay oluşturulabileceğini
düşünüyorum. Yaraların sarılması, geçmişin unutulması lazım.

Terörle sonuca ulaşılamayacağı anlayışının altındaki yatan sebep nedir? Kürtlerin
desteğinin yeterince alınamaması mı yoksa devlet karşısında başarılı olamama mı?

Çok farklı faktörler bir araya gelip bir sonuç ortaya çıkarıyor; ama şunun üzerinde
durmak lazım: Bence PKK ciddi bir halk desteği aldı. PKK'yı basit bir silahlı örgüt
olarak nitelemek yanlış olur. Bölge halkının hiç olmazsa üçte birinin PKK'yı gönülden
desteklediğini düşünüyorum. Zaten devlet de bu işi askeri müdahale ile çözemiyor;
çünkü halk sürekli yeni militan üretiyor. Bu durumda sadece şu gelişme var: PKK'nın
daha önce televizyonda, eylemlerinden bahsederken "kökü dışarıda terör örgütü" denirdi.
Dışarıda bir kökü kalmadı. Hangi ülkede kökü var derseniz, en fazla Kuzey Irak'ı
söylersiniz. Ne AB'den, ne ABD'den, ne Suriye'den, ne İran'dan bir destekleri var.
Şu anda PKK yüzde 100 yerli, silahlı bir örgüt durumunda.

Türkiye'nin böyle bir mazereti de kalmadı. Aynı şekilde PKK'nın yönetici kadrosunun
bölgesel dengelere, ülkelerarası rekabete güvenerek o çatlaklarda yerleşip kendileri
için bir yaşama alanı seçme ihtimalleri de ortadan kalktı. O yüzden terörün bütün
mantığını, gerekçelerini kaybettiğini düşünüyorum. Var olan bütün sorunların tek
çıkış yolu, tek çaresi barışçı yöntemlerle çözüm. O yüzden terör tükendi derken,
bir çok dinamiğin içinde bunu söylüyorum.

Devlet katında da Cumhuriyet tarihi boyunca izlenen politikaların iflas ettiği
çok açık bir şekilde söyleniyor. Bunu Kenan Evren de söylüyor. MİT Müsteşarı "proaktif
olmak gerektiğini" söylüyor. Türkiye'de terörle mücadeleden gelmiş DYP Genel Başkanı
Mehmet Ağar, Güneydoğu'da uzun süre görev yapmış eski MİT müsteşar yardımcısı söylüyor.
Hem PKK kanadının hem de devlet kanadının bugüne kadar şiddete dayalı çözümlerle,
karşı tedbirler ve askeri çözümlerle varılabilecek bir yer kalmadığını, denizin
tükendiğini herkesin fark ettiğini düşünüyorum.

Başbakan Tayip Erdoğan daha sonra geri adım attığı "Kürt sorunu" kavramını da
bu gelişmeler çerçevesinde mi söyledi?

Başbakan terörün tükendiğini gördü. Ve terörün tarafı olan PKK'nın yeni bir sayfa
açmaya niyetlendiğini gördü. Başbakan olarak böyle bir çıkış yaptı. Gördüğü manzara
da doğruydu. Fakat devlet içinden o kadar tepki geldi ki geri dönüş yaptı. Ama şu
anki manzarada bile başbakanın ciddi bir inisiyatifi var. PKK ateşkes ilan etti.
Başbakan "bize dokunmayana biz de dokunmayız" gibi bir laf söyledi. Bir ölçüde ateşkesin
karşılıklı olduğu anlamına da geliyor. Tabi askerler bunu kabul etmez. Etmeleri
mümkün değil. Ama sorunun bütün taraflarında bir tükeniş, bazılarının şiddetin olduğu
günlerdeki o gücü ve iktidarı özlemek gibi bir arayışı var. Mesela Şemdinli olayı
böyle bir şeydi. Şemdinli olayının PKK terörü sona ererse devlet içinde silahlı
gücün etkisi azalır endişesi ile girişilen bir provokasyon olduğu anlaşılıyor. O
da aslında şiddetin kendi mantığını, muhakemesini kaybettiğini gösteriyor. Bu önemli
bir gösterge.

Bir Türk-Kürt kutuplaşması tehlikesi görüyor musunuz?

Bu kutuplaşmanın 1984'ten bugüne kadar ortaya çıkması gerekirdi, çıkmadı. Bu
çok önemli bir şey.

Çıkması için altyapı hazırdı yani?

Her şey yapıldı. 30 bin insanın hayatı böyle bir kutuplaşmayı ortaya çıkarmaya
yeterliydi; ama çıkmadı. Çıkmaması hem Türklerde hem Kürtlerde çok esaslı bir sağduyunun
egemen olduğunu gösteriyor. Bir de çok önemli bir şeyi gösteriyor: Dünyanın her
ülkesinde Türkiye'dekine benzer etnik sorunlar var. Genel kural olarak dünyanın
büyük bir kısmında etnik sorun, azınlıkla çoğunluk arasındaki çatışmalarla büyür.
Çoğunluk azınlıktan nefret eder, azınlık kendini korumaya çalışır ve bu şiddete
dönüşür. Devletler de bu çatışmayı çözmek için azınlık politikaları geliştirirler.
Evrensel düzeyde de azınlık hakları geliştirilir ki devletler iç hukukunda kendi
içinde ortaya çıkacak sorunları adil bir şekilde çözsün. Kendi halkını da ikna etsin.
Böyle bir hukuk gelişiyor.

Sebebi; devletlerin bu konuda onları kendi kararlarıyla baş başa bırakmamaktır.
Türkiye'de bu sorun toplumdan kaynaklanan bir sorun değil. Bu sorun devlet katında
üretilmiş, siyasal düzeyde üretilmiş bir sorun. Ve topluma indirgiyorsunuz bu sorunu.
Siyaset katında üretilen sorun ile toplumu birbirine düşman hale getirmeye çalışıyorsunuz
ama toplum buna direniyor.

Dünyadaki etnik sorunlardan farklı olarak Türkiye'deki sorun toplumsal bir sorun
değil, siyasi bir sorun. O yüzden çözüm çok kolay. Dünyanın diğer taraflarında sorun
toplumsal bir sorun olduğu için çözülemiyor. Türkiye'de bugün bile bir TC vatandaşı
etnik kökeni sırf Kürt olduğu için bir Kürt'ten nefret etmez. Aynı şekilde bir Kürt
etnik kökeni Türk olan birinden sırf Türk olduğu için nefret etmez. Bu konuda en
ateşli görülenlerin bile kendi özel ilişkilerinde Kürt'e, Türk'e kız vermemek adeti
iki toplumda çıkmadı. Bunlar birbirlerini kendilerinden uzak görmüyorlar. Alevilerle
Sünniler arasında maalesef böyle bir ayrım var. Ama Türk'le Kürt arasında yok.

Türk Kürt'ü, Kürt Türk'ü kendisinden ayrı görmez. Bazen abartılan, provoke edilen
etnik çatışmaların arkasında da, araştırıldığında ekonomik rekabetin olduğu görülüyor.
Kimse üretemedi bunu. Devlet uğraştı, PKK uğraştı, hiç biri üretemedi. Toplum çözüyor
zaten bunu. Toplumdaki çözümü alıp devlet katına çıkardığınız zaman böyle bir sorunun
olmadığını göreceksiniz. Bir Türk, Kürt komşusuna nasıl saygı gösteriyorsa, nasıl
onun hayatına, yaşam biçimine, giyimine saygı gösteriyorsa aynı saygıyı devlet gösterecek.

AB süreci bu sorunu nasıl etkiler?

AB süreci bu sorunun çözümünde aslında toplum için çok faydalı katkılarda bulundu.
Kürtler AB sürecinde geliştirilen reformlarla, aradıkları hak ve hukuku bulacaklarını
düşünmeye başladılar. Bu konuda çok bağnaz davranan devlet içindeki güçler de AB
hukuku ile sınırlandırıldılar. Ciddi manada mesafe katedildi. Özellikle dil konusunda.
Şu anda Türkiye'de ana dilde eğitim dışında farklı etnik gruplara tanınması gereken
haklarda eksiklik yok. Uygulamalarda bazı sorunlar var. Ama kanun düzeyinde bir
eksiklik yok. Bu büyük ölçüde AB sürecini bir ürünüdür. Bu şekilde bakarsanız AB
süreci Türkiye'yi rahatlattı. Devlet sırf o bağnazlığından dolayı gerçekleştiremediği
konuları yapmak zorunda kaldı.

Öbür taraftan AB süreci PKK'yı da etkiledi. AB, hakkını teslim etmek lazım, şiddet
yöntemleriyle sonuç almaya çalışan terör örgütlerine sıcak bakmıyor. PKK, Avrupa'da
meşruiyet, dayanak noktası kaybettiğini gördü. Geçen sene Kuşadası'nda, Marmaris'te
sivil halka yönelik şiddet eylemleri oldu. Bunun kendisine zarar verdiğini de gördü.
AB'nin pozitif etkileri hem PKK'nın şiddetten uzaklaşmasına hem de Türk Kürt halklarının
arasındaki sorunun yumuşamasına katkıda bulunmak şeklinde gerçekleşti. Bir tek sakıncası
devletin kendi gücü, iradesi, kararıyla yapması gereken şeyleri AB zorlamaları ile
yaptığı için devlet, kendi vatandaşları gözünde itibar kaybetti.

Kürt halkının çoğunluğunun dindar ve İslamiyet'e bağlığı düşünüldüğünde dinin
bölge ve sorun için ne gibi bir önemi var?

Zaten Türk'le Kürt arasındaki çatışmayı büyük ölçüde baştan önleyen ana damar,
ana dinamik aynı inancı paylaşmalarıdır. Kürtlerden evliya çok çıkıyor. Türklerin
evliyası da hep Kürtlerdir. Enteresan bir toplum Kürtler bu anlamda. Hakikaten çok
dindar, çok muhafazakar bir toplum. Ayrıca kapalı bir toplum tabi. Bunu Kürt milliyetçiliği
yapanlar da fark ediyorlar. PKK o yüzden laik bir hareket. Öcalan Atatürk'ten saygı
ile söz ediyor. Kemalist politikalardan sitayişle söz ediyor. PKK'nın tam anlamıyla
laik bir perspektifi var. Hatta Mehdi Zana'nın "Kürtlerin asıl dini Zerdüştlüktü"
açıklaması, İslamiyet'i atlayarak tıpkı Türkler için Şamanizm'in oynadığı rol gibi
dayanak bulma çabasını ifade ediyor.

Güneydoğu'da Kürt sorununu hafifleten, her şeye rağmen katlanılır tutan en önemli
sebep Kürtlerin dindarlığıdır. Bunu kabul etmek, görmek lazım. Din etnik farklılıkları
aşan bir toplumsal yapıştırıcı gibi farklı grupları bir arada tutuyor, kaynaştırıyor.
Ayrıca etnik milliyetçiliği de engelliyor. Din evrensel bir dil sunuyor. Müslüman
olarak insanların etnik kökenine bakmadan kardeşliğine inanmanız gerekir, yoksa
Müslüman olmazsınız. Bu hem Kürt hem de Türkler açısından aradaki kutuplaşmayı,
çatışma potansiyelini engelliyor. Bunun değerinin yeteri kadar fark edilmediğini,
anlaşılmadığını; büyük ölçüde bu gerginliğin, kutuplaşmanın, çatışmanın ortaya çıkmasının
altında da dinin bu kaynaştırıcı rolünün yeteri kadar dikkate alınmamış olduğu anlaşılıyor.

Bediüzzaman'ın bölgeye uyarlanabilecek "cehalet, zaruret, ihtilaf" gibi hastalıklar
için önerdiği "sanat, marifet, ittifak" reçetesini nasıl değerlendirmek gerekir?

Deha ürünü çok parlak bir formülasyon. Bugün de büyük ölçüde geçerliliğini muhafaza
eden bir formülasyon. Herkesin anlayabileceği, basitleştirilmiş kavramın arkasında
bir dünya var. Bazı şeyleri birbirinden ayırmak lazım. Kürt'ün göçebesi ile Türk'ün
göçebesi arasında hiçbir fark yok. Çünkü göçebeliğin oluşturduğu farklı bir kültür
vardı. Şehirli hayata geçince toplumlar arasında farklar azalmaya başlar. Cehaleti
ortadan kaldırdığınız zaman hemen farklı bir dünya ile karşılaşırsınız. Cehalet
taassubu kuvvetlendirir. Aşiret yapılarına bağlı olarak düşmanlığı kuvvetlendirir.
İhtilaf cehaletten çok kolay üretilir. Bunun yerine bir arada, birlikte yaşamayı
yani ittifakı, ortak paydalar bularak onları geliştirmek için aklıselim, sağduyu
gerekir. Toplumun önderleri de bunu önerir. Bediüzzaman da bunu vermiş.

Bediüzzaman'ın bölgenin sosyo-kültürel yapısını da dikkate alarak önerdiği, din
ve fen ilimlerinin kaynaştırıldığı bir üniversite modeli olan "Medresetüzzehra"
projesinin bölge için önemi nedir?

Bu projenin Van'da kurulmasını öneriyor. Van'da hala böyle bir üniversite kurma
şansı var. İslam dünyasında El Ezher'in itibarı gibi itibarının olduğunu düşünün
böyle bir merkezin. Son derece yapıcı pozitif bir etki meydana getirir.

Ortadoğu için de etkisi olur mu?

Bütün Ortadoğu'yu etkiler. Arapçanın, Kürtçenin ve Türkçenin konuşulduğu bütün
coğrafyayı etkiler. Eğitim, ilim birleştirici bir şey, bölmez, parçalamaz.