Risale-i Nur’un Eğitim Metodu: Bilimsel Metod

Education Method of Risale-i Nur: Scientific Method

Giriş

Bu dünyaya gelen hemen herkes, kendisini kuşatan varlık âlemlerindeki mükemmel
sanat eserlerini gözlemleyerek düşünür ve aklına takılan soruların cevaplarını araştırır.
Bu sorulardan en önemlileri, varlıklar arasındaki ilişkiler, varlıklardaki baş döndüren
dönüşümler, bunların arkasındaki görünmez güçler ve bütün bunların anlamları ile
ilgilidir. İnsanlık tarihi boyunca geliştirilen düşünce metotları çok farklı inançları
ortaya çıkarmıştır. Bu düşünce metotları içerisinde “Bilimsel Metot” tarih boyunca
en doğru metot olarak uygulanarak, bugün hayatımızı kolaylaştıran hayati öneme sahip
tıbbi, teknolojik ve endüstriyel ilerlemeler meydana gelmiştir. Öte yandan semavi
dinler, özellikle de İslâmiyet insanların hayatını şekillendirmede çok önemli bir
yere sahiptir. Dünya nüfusunun büyük bir bölümünü semavi dinlere mensup kişiler
oluşturmaktadır (http://tr.wikipedia.org/wiki/Semavi-dinler). Avrupa’da Kilise’nin
bilimsel çalışmalara karşı çıkarak engellemesi sonucu aydınların Kilise’ye sırtlarını
dönmesiyle Hıristiyanlıkta reforma gidilmiş, “bilimsel düşünce metodu” modern hayatın
temeli yapılmıştır. Bunun sonucunda Avrupa bilim ve teknolojide hızla ilerlemiştir.
Bu sıralarda İslâm Dünyası’nın en güçlü devleti Osmanlı İmparatorluğu’ndaki eğitim
kurumları olan medreselerde zamanla sadece din ilimleri okutulduğundan bilim ve
teknolojide geri kalınmıştır. Tanzimat Dönemi’nden itibaren Türk aydınları Avrupa’ya
gönderilerek bilim ve teknolojinin Türkiye’ye getirilmesi amaçlanmıştır. Ancak Avrupa’ya
giden Türk aydınları, Avrupa’nın dinden uzaklaşması sonucu ilerlediği kanaatine
varıp İslam dininde de reform yapılması gerektiğini dile getirmişlerdir. Ancak bir
İslam devleti olan Osmanlı İmparatorluğu’nda bu düşünce kabul görmemiş ve medreselerin
dışında fen ilimlerinin okutulduğu mektepler ve darülfünunlar açılmıştır. Bunu sonucunda
eğitim sisteminde ikilik oluşmuş ve bu daha sonraki yıllarda Türk aydınları arasındaki
çatışmaların temelini oluşturmuştur. Medreseliler, dini ilimlerdeki eksikliklerden
dolayı mekteplileri, mektepliler de fen ilimlerindeki eksikliklerinden dolayı mekteplileri
cahillikle suçlamıştır (http://www.risaleinurenstitusu.org/Munazarat/Sayfa,132).

Osmanlının son zamanlarında (1878) dünyaya gelen Said Nursi, daha 14 yaşında
iken medreselerde okutulan İslâmî ilimleri üç ay gibi kısa zamanda tahsil etmiş,
Van ve Bitlis valilerinin konağında kaldığı sıralarda fen ilimleriyle ilgili seksen
cilt kitabı ezberleyerek, Doğu ve Güneydoğu’daki âlimlerle yaptığı münazaralarda
herkesi mağlup etmiştir. Daha sonra İstanbul’a gelerek dönemin padişahlarıyla görüşmüş
Bitlis, Van ve Diyarbakır’da din ilimleriyle fen ilimlerinin birlikte okutulduğu
Medresetüzzehra adı altında eğitim kurumlarının açılmasını ve Yıldız Sarayı’nın
darülfünun yapılmasını teklif etmiştir. Medresetüzzehra teklifi kabul görüp ödenek
de ayrılmasına rağmen birinci Dünya Savaşı nedeniyle gerçekleşmemiştir. Said Nursi
talebeleriyle birlikte Birinci Dünya Savaşı’nda Doğu cephesinde Ruslara karşı savaşmış
ve sonunda esir düşerek 2 yıl Rusya’da esir kaldıktan sonra firar ederek tekrar
İstanbul’a dönmüştür. İstanbul’u işgal eden İngilizlerin baskısıyla Şeyhülislam’ın
Anadolu’daki Kurtuluş hareketi aleyhindeki fetvasına karşı, karşı fetva vererek
mücadele etmiş ve bu mücadelede başarılı olmuştur. Bu başarısı Mustafa Kemal’in
de dikkatini çekmiş ve Said Nursi’yi Ankara’ya davet etmiştir. Israrlı davetler
karşısında Ankara’ya gittiğinde Mustafa Kemal ile din konusunda tartışmış ve onu
din aleyhindeki düşüncelerinden vazgeçirmeye çalışmıştır. Ancak, Mustafa Kemal’in
bu düşüncelerden vazgeçmeyeceğini anlayınca, tekrar Doğu’ya dönmüştür.

Şeyh Said isyanından sonra Doğudaki diğer nüfuzlu âlimler ve ağalarla birlikte
Burdur’a sürgün edilen Said Nursi, burada Risale-i Nur Külliyatı’nın telifine başlamıştır.
Kur’an’ın manevi bir tefsiri olan Risale-i Nur’u telif ederken yanında Kur’an’dan
başka kitap yoktur. Kur’an ve kâinat kitabını okuyarak telif ettiği Risale-i Nur’da,
bin yıldan beri İslamiyet aleyhinde biriken tenkitleri çürüterek İslâmî hakikatleri
yediden yetmişe herkesin anlayabileceği tarzda ispatlamıştır. Yaklaşık yüz yıldan
beri okunan Risale-i Nur vasıtasıyla gerek Türkiye’de gerekse dünyada milyonlarca
kişi imanını kurtarmıştır. Bugün bütün dünyada yaklaşık otuz dile çevrilen Risale-i
Nur milyonlarca kişi tarafından okunmakta ve gerek ulusal gerekse uluslar arası
kongre ve sempozyumlara konu olmaktadır. Said Nursi, Risale-i Nur’daki ispatlarında
Bilimsel Metodu kullanmıştır. Çünkü medenilere galebe çalmak ancak ikna iledir (http://www.risaleinurenstitusu.org/Tarihçe-i
Hayat/Sayfa 59). Zira, “eski zamanda dalâlet, cehâletten geliyordu. Bunun yok edilmesi
kolaydır. Bu zamanda dalâlet, Kur’ân ve İslâmiyet’e ve imâna taarruz, fen ve felsefe
ve ilimden geliyor. Bunun izâlesi müşküldür… Hem, bundan evvelki asırlarda, müsbet
ilimlerin yirminci asırdaki kadar terakkî etmemiş olduğu mâlûmunuzdur. Şu halde,
bu asırda dünyaya yayılmış olan dinsizlik ve maddiyyunluğu kökünden yıkabilmek,
hak ve hakikat yolunu gösterip beşeri sırat-ı müstakîme kavuşturmak, imânı kurtarabilmek
için, ancak ve ancak Kur’ân-ı Hakîmin bu asra bakan vechesini keşfedip, umumun müstefid
olabileceği bir şekilde tefsir edilmesi elbette bu asırda kàbil olacaktır.” (http://www.risaleinurenstitusu.org/Sozler/Sayfa707-708). Bu ifadelerden de anlaşılabileceği
gibi kullanılması gereken metot doğruluğu baş döndürücü ilerlemelerle ispat edilen
bilimsel metottur. Bu çalışmada, Bilimsel Metod ve Risale-i Nur’da kullanılan ispat
metodu, bir örnek üzerinde daha yakından incelenerek karşılaştırılacaktır.

Bilimsel Metot

Fen bilimlerinde, yeni bir bilgi edinmek için kullanılan metottur. Bilim adamları
bu metotla, zaman içinde bilgilerin üst üste binmesiyle evrendeki olayların doğru
ve güvenilir bir tasvirini yapmayı amaç edinirler.

Bilimsel Metot, en basit haliyle aşağıdaki şekilde özetlenebilir:

1. Evrendeki bir olayın gözlemlenmesi,
2. Yapılan gözlemlere dayanarak “problem”in tespit edilmesi,
3. Problemin çözümüne yönelik hipotezlerin oluşturulması,
4. Hipotezlerin gözlemler veya deneyler ışığında test edilmesi,
5. Ulaşılan sonucun ifade edilmesi.

Şimdi bu metodun basmaklarını sırayla açıklayalım:

1. Evrendeki bir olayın gözlemlenmesi: Olayları gözlemlerken en önemli prensip,
objektif olmak, peşin hükümlü olmamaktır. Aynı olayı izleyen farklı kişiler, eğer
objektif olmazlarsa farklı sonuçlara ulaşabilirler. Aynı sonuca ulaşmak için, objektif
olmak zorunludur. Bu bağlamda, sıklıkla söz edilen bir kavramdan bahsetmek uygun
olacaktır: “Tarafsız olmak”. Bu bir yanılgıdır. Çünkü gözlem yaptığınız zaman tarafsız
olmak diye bir şey söz konusu olamaz. Doğruya, gerçeğe ulaşmak isteyen kişi herkesin
görebileceği gerçeklere taraf olmak zorundadır. Yani bir olayı gözlemlerken, ancak
herkes tarafından rahatlıkla görünebilecek gerçeklere taraf olmak bizi doğrulara
götürür. Bilimde, bir bilim adamının elde ettiği bir sonuç diğer bilim adamları
tarafından da aynı şartlarda tekrarlandığında aynı sonucu veriyorsa bilimsel bir
gerçek olarak kabul edilir. Aksi takdirde elde edilen sonucun bilimsel bir gerçekliği
yoktur.

Gözlem yaparken dikkat edilecek diğer önemli husus, olayın bütün yönlerini görmeye
çalışmaktır. Eğer olayın sadece bir yönü gözlemlenip bir sonuca varılırsa bizi doğru
sonuca götürmez. Mesela, gözü kapalı dalgıçların deniz altındaki bir definede nelerin
bulunduğunu keşfetmeye çalıştıklarını düşünelim. Dalgıçlardan birisinin eline bir
bilezik geçse, bir diğeri bir kolye bulsa, başka birisi elmas bulsa ve hepsi de
definenin sadece kendi bulduğu şeyden ibaret olduğunu iddia etseler, vardıkları
sonuç yanlış olacaktır. Halbuki hepsinin gözleri açık olsa ve defineyi açıp içindekilerin
hepsini ortaya koyup definenin envanterini çıkarsalar ancak o zaman gerçeğe varabilirler.
İşte bir olayı araştırmak da buna benzer. Ancak her yönüyle objektif olarak gözlem
yapıldığında doğru sonuca ulaşılabilir.

2. Yapılan gözlemlere dayanarak “problem”in tespit edilmesi: Evrendeki bir olayla
ilgili gözlemler yaptığımızda aklımıza cevabı önceden bilinmeyen bazı sorular gelir.
Bu sorular problemleri oluşturur. Bu aşamada önemli olan akla, mantığa ve gözlemlere
uygun doğru sorular sorabilmektir.

3. Problemin çözümüne yönelik hipotezlerin oluşturulması: Gözlemlerin amacı bilinen
gerçeklerden yola çıkarak bilinmeyen gizli gerçeğe ulaşmaktır. Bu nedenle yapılan
gözlemler sonucunda sorduğumuz sorularla ortaya koyduğumuz “problem”in çözümüne
ulaşmak için hipotezler geliştiririz. Bu basamakta en önemli husus problemin çözümüne
yönelik bütün ihtimaller ile ilgili birer hipotez oluşturulmasıdır. Bütün ihtimalleri
içermeyen bir araştırma bizi gerçeğe ulaştıramaz.

4. Hipotezlerin gözlemler veya deneyler ışığında test edilmesi: Bu aşamada, oluşturulan
hipotezler yapılan objektif gözlemler ışığında test edilir. İleri sürülen hipotezlerden
bazıları incelenen olayı açıklayamadığı için terk edilir. İncelenen olayı tüm yönleriyle
en iyi açıklayan ve gözlemlerle uyuşan hipotezler ise “doğru” veya “gerçek” olarak
kabul edilir.

5. Ulaşılan sonucun ifade edilmesi: Bir bilimsel çalışmada varılan sonuç ilgili
tüm bilim adamlarının bilgisine sunulmak için yazılı olarak ifade edilip yayınlanır.
Eğer ilgili diğer bilim adamları da yapılan çalışmayı onaylarsa, varılan sonuç herkes
tarafından “doğru” veya “gerçek” olarak kabul edilir.

Bilimsel Metot Kur’an’a en uygun metottur. Çünkü, Kur’an’daki çok sayıda ayette,
insanlar Kâinattaki olayları gözlemlemeye ve başta Allah’ın varlığı ve Bir’liği
olmak üzere imanın diğer şartlarının delillerini görerek iman etmeye davet edilmektedir.
Çünkü “Kur’ân’da makasıddan başka olan kâinat bahsi istitradîdir. Tâ san’atın intizamıyla
Sani-i Zülcelâle istidlâl yolu gösterilsin.” (http://www.risaleinurenstitusu.org/Muhakemat/Sayfa,
11). Yani Kur’an Kâinattan Allah’ın varlığına ve birliğine “delil” olarak bahseder.
“Madem maksat budur ve madem kâinatın kitabından intizama olan rumuz ve işaratını
taallüm ediyoruz. Ve madem netice bir çıkar. Teşekkülât-ı kâinat, nefsülemirde nasıl
olursa olsun, bize bizzat taallûk etmez. Fakat o meclis-i âlî-i Kur’ânîye girmiş
olan kâinatın her ferdi, dört vazifeyle muvazzaftır.

Birincisi: İntizam ve ittifakla Sultan-ı Ezelin saltanatını ilân…

İkincisi: Her biri birer fenn-i hakikînin mevzu ve müntehabı olduklarından, İslâmiyet
fünun-u hakikiyenin zübdesi olduğunu izhar…

Üçüncüsü: Herbiri birer nev’in nümunesi olduklarından, hilkatte cârî olan kavanîn
ve nevâmis-i İlâhiyeye İslâmiyeti tatbik ve mutabık olduğunu ispat-tâ o nevâmis-i
fıtriyenin imdadıyla İslâmiyet neşvünema bulsun. Evet, bu hâsiyetle, din-i mübin-i
İslâm, sair hevâ ve heves içinde muallâk ve medetsiz, bazan ışık ve bazan zulmet
veren ve çabuk tagayyüre yüz tutan dinlerden mümtaz ve serfirazdır.

Dördüncüsü: Her biri birer hakikatın nümunesi olduklarından, efkârı hakaik cihetine
tevcih ve teşvik ve tenbih etmektir. Ezcümle: Kur’ân’da kasemle temeyyüz etmiş olan
ecram-ı ulviye ve süfliyeyi tefekkürden gaflet edenleri daima ikaz ederler.

Evet, kasemat-ı Kur’âniye, nevm-i gaflette dalanlara kar’u’l-asâdır.”
(http://www.risaleinurenstitusu.org/Muhakemat/Sayfa,
11-12).

Risale-i Nur’da İmânî Hakikatlerin İspatı

1. Allah’ın varlığının ve birliğinin ispatı: Risale-i Nur’un birçok bölümünde
imanın bu rüknü geniş bir şekilde bir her yönüyle ispatlanmış ve Kâinat’ın yaratıcısının
ancak Kur’an’da zikredilen Esma-i Hüsna’ya sahip olan Allah olabileceği sonucuna
varılmıştır. Örnek olarak Tabiat Risalesi’ne bakarak Allah’ın varlığının ve Bir’liğinin
nasıl ispatlandığını Bilimsel Metod’a göre değerlendirelim.

Tabiat Risalesi, “Peygamberleri onlara dedi ki: Gökleri ve yeri yoktan var eden
Allah hakkında şüphe olur mu?” (İbrahim Sûresi, 10) ayetinin tefsiridir.

Mukaddime

“Ey insan! Bil ki, insanların ağzından çıkan ve dinsizliği işmam eden dehşetli
kelimeler var; ehl-i iman bilmeyerek istimal ediyorlar. Mühimlerinden üç tanesini
beyan edeceğiz.

Birincisi: Evcedethu’l-esbab, yani, “Esbab bu şeyi icad ediyor.”

İkincisi: Teşekkele binefsihî, yani, “Kendi kendine teşekkül ediyor, oluyor,
bitiyor.”

Üçüncüsü: İktezathu’t-tabiat; yani, “Tabiîdir, tabiat iktiza edip icad ediyor.”

Evet, madem mevcudat var ve inkâr edilmez. Hem, her mevcut san’atlı ve hikmetli
vücuda geliyor. Hem madem kadîm değil, yeniden oluyor. Herhalde, ey mülhid, bu mevcudu,
meselâ bu hayvanı, ya diyeceksin ki, esbab-ı âlem onu icad ediyor, yani esbabın
içtimaında o mevcut vücut buluyor; veyahut o kendi kendine teşekkül ediyor; veyahut,
tabiat muktezası olarak, tabiatın tesiriyle vücuda geliyor; veyahut (Dördüncüsü)
bir Kadîr-i Zülcelâlin kudretiyle icad edilir. Madem aklen bu dört yoldan başka
yol yoktur. Evvelki üç yol muhal, battal, mümteni, gayr-ı kabil oldukları katî ispat
edilse, bizzarure ve bilbedâhe, dördüncü yol olan tarik-i vahdâniyet şeksiz, şüphesiz
sabit olur.” (http://www.risaleinurenstitusu.org/Lemalar/Sayfa 81).

Burada, bilimsel metodun birinci ve ikinci basamağının yani objektif gözlemin
yapıldığını ve problemin doğru olarak tespit edildiğini görüyoruz. Yapılan objektif
gözlem sonucunda tespit edilen olay “Evet, madem mevcudat var ve inkâr edilmez.
Hem, her mevcut san’atlı ve hikmetli vücuda geliyor. Hem madem kadîm değil, yeniden
oluyor.” şeklinde ifade edilmiş. Bu olayın gerçekleşmesi için aklen ve mantıken
mümkün olan dört ihtimal dört hipotezle ifade edilmiştir.

Birinci Hipotez: Esbab bu şeyi icat ediyor.

İkinci Hipotez: Kendi kendine teşekkül ediyor, oluyor, bitiyor.

Üçüncü Hipotez: Tabiîdir, tabiat iktiza edip icat ediyor.

Dördüncü Hipotez: Bir Kadîr-i Zülcelâlin kudretiyle icat edilir.

Şimdi bu hipotezleri sırayla değerlendirelim ve ilk üç hipotezin yanlış fakat
dördüncü hipotez olan “her şeyin ancak bir Kadîr-i Zülcelâlin kudretiyle icad edildiğinin”
ispatının nasıl yapıldığına bakalım.

Birinci Hipotez:

Esbab-ı âlemin içtimaıyla teşkil-i eşya ve vücud-u mahlûkattır. Pek çok muhâlâtından
yalnız bir tanesini zikrediyoruz.

Birinci Muhal

“Bir eczahanede, gayet muhtelif maddelerle dolu, yüzer kavanoz şişeler bulunuyor.
O edviyelerden, zîhayat bir macun istenildi. Hem hayattar, harika bir tiryak, onlardan
yapılmak icap etti. Geldik, o eczahanede, o zîhayat macunun ve hayattar tiryakın
çoklukla efradını gördük. O macunlardan herbirisini tetkik ettik. Görüyoruz ki,
o kavanoz şişelerden herbirisinden, bir mizan-ı mahsusla, bir iki dirhem bundan,
üç dört dirhem ötekinden, altı yedi dirhem başkasından, ve hâkezâ, muhtelif miktarlarda
eczalar alınmış. Eğer birinden, bir dirhem ya noksan veya fazla alınsa, o macun
zîhayat olamaz, hâsiyetini gösteremez. Hem o hayattar tiryakı da tetkik ettik. Herbir
kavanozdan bir mizan-ı mahsusla bir madde alınmış ki, zerre miktarı noksan veya
ziyade olsa, tiryak hassasını kaybeder. O kavanozlar elliden ziyade iken, herbirisinden
ayrı bir mizanla alınmış gibi, ayrı ayrı miktarda eczaları alınmış.

Acaba hiçbir cihette imkân ve ihtimal var mı ki, o şişelerden alınan muhtelif
miktarlar, şişelerin garip bir tesadüf veya fırtınalı bir havanın çarpmasıyla devrilmesinden,
herbirisinden alınan miktar kadar, yalnız o miktar aksın, beraber gitsinler ve toplanıp
o macunu teşkil etsinler? Acaba bundan daha hurafe, muhal, bâtıl bir şey var mı?
Eşek muzaaf bir eşekliğe girse, sonra insan olsa, “Bu fikri kabul etmem” diye kaçacaktır.
İşte bu misal gibi, herbir zîhayat, elbette zîhayat bir macundur. Ve herbir nebat,
hayattar bir tiryak gibidir ki, çok müteaddit eczalardan, çok muhtelif maddelerden,
gayet hassas bir ölçüyle alınan maddelerden terkip edilmiştir. Eğer esbaba, anâsıra
isnad edilse ve “Esbab icad etti” denilse, aynen eczahanedeki macunun, şişelerin
devrilmesinden vücut bulması gibi, yüz derece akıldan uzak, muhal ve bâtıldır. Elhasıl,
şu eczahane-i kübrâ-yı âlemde, Hakîm-i Ezelînin mizan-ı kazâ ve kaderiyle alınan
mevâdd-ı hayatiye, hadsiz bir hikmet ve nihayetsiz bir ilim ve her şeye şâmil bir
irade ile vücut bulabilir. “Kör, sağır, hudutsuz, sel gibi akan küllî anasır ve
tabâyi ve esbabın işidir” diyen bedbaht, “O tiryak-ı acip, kendi kendine, şişelerin
devrilmesinden çıkıp olmuştur” diyen divane bir hezeyancı, sarhoş bulunan bir ahmaktan
daha ziyade ahmaktır. Evet, o küfür ahmakane, sarhoşâne, divanece bir hezeyandır.”
(http://www.risaleinurenstitusu.org/Lemalar/Sayfa 182).

Burada, eczanedeki bir tiryakın veya hayattar bir macunun (bir ilaç) sebepler
tarafından yani, o ilacın içerdiği bileşenlerin tesadüfî bir rüzgâr tarafından her
birinden lazım olan miktarların toplanıp bir şişe içerisinde o ilaca dönüşemeyeceği,
herkesin inkar edemeyeceği bir gerçektir. Madem bu gerçeği herkes kabul ediyor,
o halde büyük bir eczane hükmünde olan dünyadaki her biri o ilaçtan çok daha karmaşık
ve mükemmel bir terkip olan canlının kendisini oluşturan elementlerin her birinden
lazım olan miktarlarının tesadüfen bir araya gelip oluştuğunu kabul etmek için ancak
divane olmak gerektiği apaçık ortadadır.

İkinci Hipotez:

‘Teşekkele binefsihî’dir. Yani, “Kendi kendine teşekkül ediyor.” İşte bu cümlenin
dahi çok muhâlâtı var; çok cihetle bâtıldır, muhaldir. numune için, muhâlâtından
bir tanesini beyan ederiz. (http://www.risaleinurenstitusu.org/Lemalar/Sayfa 183)

Birinci Muhal

“Ey muannid münkir! Senin enâniyetin seni o kadar ahmaklaştırmış ki, yüz muhali
birden kabul etmeyi bir derece hükmediyorsun. Çünkü sen mevcutsun. Ve basit bir
madde ve câmid ve tagayyürsüz değilsin. Belki, daima teceddüdde olarak, gayet muntazam
bir makine ve harika ve daima tahavvülde bir saray gibisin. Senin vücudunda her
vakit zerreler çalışıyorlar. Senin vücudun kâinatla, hususan rızık münasebetiyle,
hususan beka-yı nevi itibarıyla alâkadar ve alışverişi vardır. Senin vücudunda çalışan
zerreler, o münasebâtı bozmamak ve o alâkadarlığı kırmamak için dikkat ediyorlar,
öylece ihtiyatla ayaklarını atıyorlar. Güya bütün kâinata bakıyorlar, senin münasebâtını
kâinatta görüp öyle vaziyet alıyorlar. Sen zâhirî ve bâtınî duygularınla, o zerrelerin
o harika vaziyetine göre istifade edersin. Eğer sen vücudundaki zerreleri, Kadîr-i
Ezelînin kanunuyla hareket eden küçücük memurları veya bir ordusu veya kalem-i kaderin
uçları (herbir zerre bir kalem ucu) veya kalem-i kudretin noktaları (herbir zerre
bir nokta) olduğunu kabul etmezsen, o vakit senin gözünde çalışan her bir zerreye
öyle bir göz lâzım ki, senin mecmu-u cesedinin her tarafını görmekle beraber, münasebettar
olduğun bütün kâinatı dahi görecek bir gözü ve bütün senin mazi ve müstakbel ve
nesil ve aslın ve anâsırının membalarını ve rızkının madenlerini bilecek, tanıyacak,
yüz dâhi kadar bir akıl vermek lâzım geliyor. Senin gibi bu meselelerde zerre kadar
aklı olmayanın bir zerresine bin Eflâtun kadar bir ilim ve şuur vermek, bin derece
divanece bir hurafeciliktir.”
(http://www.risaleinurenstitusu.org/Lemalar/Sayfa
184)

Bu bölümde, mevcudatın “kendi kendine teşekkül etmesi” hipotezinin mevcudatın
teşekkülü ile ilgili objektif gözlemlerle bağdaşmadığı ve yanlış olduğu ispatlanmıştır.
Örnek olarak verilen bir insanın teşekkülüne bakıldığında, insan vücudunu oluşturan
maddelerin kâinatın her tarafından insan vücuduna doğru bir yolculuk yaparak bu
vücuda dahil olduğu görülmektedir. İnsan vücuduna giren her bir madde, yolunu hiç
şaşırmadan görev mahalline giderek yerleşirken, o insanın aslına ve nesli ile münasebetini
hissettiren bir vaziyet alması için ancak her bir zerrede o insan vücudunun her
tarafını görecek, bütün aslını ve neslini bilecek bir ilme, kudrete ve iradeye sahip
olması gerektiği apaçık ortadadır. Günümüze kadar zerrelerde ilim, kudret ve iradeye
sahip olduğuna dair herhangi bir bilimsel tespit bulunmamaktadır. Bu hipotez kesinlikle
yanlıştır ve yapılan objektif gözlemleri açıklayamamaktadır. Öyleyse, sürekli tahrip
ve tamire maruz kalan insan vücudunun teşekkülü ancak, o vücuda giren ve işleyen
zerrelerin, o vücudun her tarafını ve o insanın aslını ve neslini gören ve bilen
ve o vücudun ihtiyaç duyduğu bütün zerrelere ve bu zerrelerin kaynaklarını bilen,
o zerreleri bulundukları yerden alıp vazifeli olduğu vücuda hareket ettirmeye gücü
yeten ve bunu irade edebilen Allah tarafından teşekkül ettirildiği kesin olarak
ispat edilmiş olmaktadır.

Üçüncü Hipotez:

İktezathu’t-tabiat, yani, “Tabiat iktiza ediyor, tabiat yapıyor.” İşte bu hükmün
çok muhâlâtı var. Numune için bir tanesini zikrediyoruz.

Birinci Muhal

“Eğer mevcudatta, hususan zîhayatta görünen, basîrâne, hakîmâne olan san’at ve
icad Şems-i Ezelînin kalem-i kader ve kudretine verilmezse, belki kör, sağır, düşüncesiz
olan tabiata ve kuvvete isnad edilse, lâzım gelir ki, tabiat, icad için her şeyde
hadsiz mânevî makine ve matbaaları bulundursun; veyahut her şeyde kâinatı halk ve
idare edecek bir kudret ve hikmet derc etsin. Çünkü, nasıl şemsin cilveleri ve akisleri,
zemin yüzündeki zerrecik cam parçalarında ve katrelerde görünüyor. Eğer o misalî
ve aksî güneşçikler semâdaki tek güneşe isnad edilmese, lâzım gelir ki, bir kibrit
başı yerleşmeyen bir zerrecik cam parçasında tabiî, fıtrî ve güneşin hâsiyetlerine
mâlik, zâhiren küçük, mânen çok derin bir güneşin haricî vücudunu kabul ederek,
zerrât-ı zücâciye adedince tabiî güneşleri kabul etmek lâzım geldiği gibi; aynen
bu misal gibi, mevcudat ve zîhayat doğrudan doğruya Şems-i Ezelînin cilve-i esmâsına
verilmezse, her bir mevcutta, hususan her bir zîhayatta, hadsiz bir kudret ve irade
ve nihayetsiz bir ilim ve hikmet taşıyacak bir tabiatı, bir kuvveti, adeta bir ilâhı,
içinde kabul etmek lâzım gelir. Bu tarz-ı fikir ise, kâinattaki muhâlâtın en bâtılı,
en hurafesidir. Hâlık-ı Kâinatın san’atını mevhum, ehemmiyetsiz, şuursuz bir tabiata
veren insan, elbette yüz defa hayvandan daha hayvan, daha şuursuz olduğunu gösterir.”
(http://www.risaleinurenstitusu.org/Lemalar/Sayfa 185)

Bu bölümde, yapılan objektif gözleme göre mevcudatta, hususan zîhayatta görünen,
basîrâne, hakîmâne olan san’at ve icad bulunmaktadır. Eğer bu hipotez doğru ise,
yani bu sanat ve icad Şems-i Ezelînin kalem-i kader ve kudretine verilmezse, belki
kör, sağır, düşüncesiz olan tabiata ve kuvvete isnad edilse, lâzım gelir ki, tabiat,
icad için her şeyde hadsiz mânevî makine ve matbaaları bulundurması gerekmektedir.
Bu husus bilimde de sıklıkla kullanılan “modelleme” yani “örnekleme” yöntemiyle
açıklanmıştır. Verilen örneğe göre gökteki güneşin yeryüzündeki şeffaf olan her
şeyde görünen aksi, eğer gökteki güneşe verilmezse yeryüzünde parlayan her şeydeki
misâlî bir güneşin maddesiyle bulunması gerekmektedir. Çünkü hiçbir cam parçası,
yağmur damlası, yeryüzü suları olan nehirler, göller ve denizler gibi cisimler ışık
kaynağı değildir. Kendileri ışık veremedikleri ve ancak bir ışık kaynağından gelen
ışığı yansıtabildikleri hiç kimsenin inkâr edemeyeceği bir gerçektir. Aynen bunun
gibi, kâinattaki her bir mevcutta görünen sanat ve icat da bir şey yapabilmek için
mutlak zorunluluk olan ilim, irade ve kudrete sahip değildir. Öyleyse, kâinattaki
her bir sanat ve icat ancak, her şeyi bilen, her şeye gücü yeten ve bunu irade edebilen
bir sanatkâr yani Allah tarafından yapılıyor olması kesinlikle inkâr edilemeyecek
bir şekilde ispatlanmış olmaktadır.

Tabiat Risalesi’nde buraya kadar ilk üç hipotezin yanlışlığı en temel bilim dalı
olan matematikte çok kullanılan bir ispat yöntemi olan “Olmayana Ergi Metodu” kullanılarak
ispatlanmıştır. Bu yöntemde doğruluğunu göstermeyi planladığınız ifadenin yanlış
olduğunu kabul ederek işe başlıyorsunuz. Yanlışlığı ispatlama yolunda bir çelişkiye
varıyorsunuz. Sonuç olarak başta yanlış olduğunu kabul ettiğiniz ifadenin aslında
doğru bir ifade olduğunu ispatlamış oluyorsunuz (http://www.biltek.tubitak.gov.tr).
Veya bunun tam aksine olarak yanlışlığını ispatlamayı planladığınız bir ifadenin
doğru olduğunu kabul ederek işe başlıyorsunuz. Doğruluğunu ispatlama yolunda bir
çelişkiye varıyorsunuz. Sonuç olarak başta doğru olduğunu kabul ettiğiniz ifadenin
aslında yanlış bir ifade olduğunu ispatlamış oluyorsunuz. Bu yöntemle ispatlanan
çok ünlü teoremler vardır. Tabiat Risalesi’nde de bu yöntemle ilk üç hipotezin yanlışlığı
ispatlandığına göre dördüncü hipotez olan “bir Kadîr-i Zülcelâlin kudretiyle icat
edildiği” kesin olarak ispatlanmıştır.

Risale-i Nur’daki Allah’ın varlığının ve birliğinin ispatı sadece Tabiat Risalesi
değildir. Bir çok risalede bu konu farklı yönleriyle ispatlanmıştır. Mesela, Meyve
Risalesi’nin Altıncı Meyvesi’nde Said Nursi kendisine “Muallimlerimiz bize Allahtan
bahsetmiyorlar, bize Halıkımızı tanıttır” diyen lise talebelerine “Okumakta olduğunuz
her bir fen kendi lisan-ı mahsusuyla mütemadiyen Halıkınızdan bahsediyorlar, muallimleri
değil onları dinleyin.” diyerek her bir fennin Halıkın varlığını nasıl ispatladığını
örnekler vererek ispatlamaktadır. (http://www.risaleinurenstitusu.org/Asa-yı Musa,
Sayfa 23-26).

Yine, Şualar adlı eserin Yedinci Şua adlı bölümünde “Kâinat’tan Halıkını soran
bir seyyahın müşâhedâtına (gözlemlerine) dayanılarak” Allah’ın varlığı, Bir’liği
ve Esma-i Hüsna’sı ispat edilmiştir. (http://www.risaleinurenstitusu.org/Şualar/Sayfa
91-164)

Risale-i Nur’un yüz otuz parçasının hemen her tarafında, imanın diğer şartları
da benzer şekilde Bilimsel Metot kullanılarak ispat edilmiştir. Öldükten sonra dirilmek
anlamındaki Haşir başta olmak üzere Ahirete İman onuncu ve yirmi dokuzuncu sözde;
Peygambere İman on dokuzuncu söz ve on dokuzuncu mektup ile İşaratü’l-İ’caz’da;
Kadere iman Yirmi Altıncı sözde; Meleklere iman başlıca Yirmi Dokuzuncu sözde; Kitaplara
iman, Kur’an-ı Kerim örneğinin ispatıyla yirmi beşinci sözde ispat edilmiştir.

Bunun dışında Risale-i Nur’un çeşitli risalelerinde İslam aleyhinde bin seneden
beri birikmiş olan şüphe ve eleştirilerin yanlışlığı, aksine şüphe edilen ve eleştirilen
İslami hakikatlerin evrensel gerçekler olduğu bilimsel metot kullanılarak ispatlanmıştır.
Mesela, hadis olmadığı iddia edilen çeşitli hadislerin gerçek hadis oldukları Yirmi
Dördüncü Söz’de, Beşinci Şua’da ve On Dördüncü Lem’a’da; Miraç Mucizesi ve Şakk-ı
Kamer mucizesi Otuz Birinci Söz’de; Kur’an’ın bir emri olan “tesettürün fıtri olduğu”
Yirmi Dördüncü Lem’a’da ispatlanmıştır.

Bediüzzaman Said Nursi Hazretleri, Risale-i Nurları telif edip neşrederek yetiştirdiği
talebelerinin bir yandan imanlarını Taklidî İman’dan Tahkikî İman’a dönüştürerek
onlara sağlam bir iman kazandırmış diğer taraftan da neşrettiği mektuplar ve lahikalarla
da imanlarını hayat geçirmelerini teşvik ederek onların “inandıkları gibi yaşamalarını”
sağlamaya muvaffak olmuştur. Bugüne kadar ülkemizde ve diğer ülkelerde Risale-i
Nur’u okuyarak milyonlarca kişi gerçek İslâm’ı öğrenmiş ve hayatını buna göre düzenlemiştir.
Bu sonuç büyük bir başarıdır. Bunun temelinde de yukarıda açıkladığımız gibi Bilimsel
Metot kullanılarak İslâm’ın imânî, amelî, içtimaî ve siyasî hakikatlerinin ispatı
vardır.

Sonuç olarak, başta Türkiye olmak üzere dünyada milyonlarca insanın hayatını
değiştiren Bediüzzaman Said Nursi’nin Risale-i Nur ile uyguladığı ve büyük bir başarıya
ulaştığı eğitim metodu olan ve bütün modern dünyanın kabul ettiği Bilimsel Metot
başta Türkiye olmak üzere eğitim sisteminde büyük sorunlar yaşayan ülkelerin hükümetleri
tarafından büyük bir titizlikle incelenmeli ve bütün eğitim kurumlarında uygulanmalıdır.
Ancak bu yol ile eğitim sorunları aşılabilir ve akl-ı selim sahibi herkes tarafından
istenilen “Yüksek ahlakî değerlerle donanmış, modern bilimleri tahsil etmiş, kendisiyle
ve herkesle ve tüm kâinatla barışık ve insanlığın yararına çalışan bireylerden oluşan
toplumlar” inşa edilebilir.

Öz

İnsanlık tarihi boyunca geliştirilen düşünce metotları çok farklı inançları ortaya
çıkarmıştır. Bu düşünce metotları içerisinde “Bilimsel Metot” tarih boyunca en doğru
metot olarak uygulanarak, bugün hayatımızı kolaylaştıran hayati öneme sahip tıbbi,
teknolojik ve endüstriyel ilerlemeler meydana gelmiş, bu ilerlemeler karşısında
Osmanlı Devleti gerilemiştir. Dinin İslam toplumlarını geri bıraktığı düşüncesinin
yaygınlık kazandığı bir ortamda telif edilen Risale-i Nurlar Bilimsel Metod’u kullanarak
iman hakikatlerini ispat etmiş ve bu konudaki pozitivist yaklaşımları çürütmüştür.
Bu tebliğde, Bilimsel Metod ve Risale-i Nur’da kullanılan ispat metodu, bir örnek
üzerinde, daha yakından incelenerek karşılaştırılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Bilimsel metod, ispat metodu, gözlem, hipotez, deney, iman
hakikatleri

Abstract

Thinking methods developed throughout the humanity gave rise to many different
beliefs. Among these thinking methods, “Scientific Method” has been applied as the
most correct method throughout the history, and led to medical, technological and
industrial advancements of vital importance that facilitate our lives, and due to
these advancements Ottoman Empire experienced a regression. In an environment, where
the thought that religion surpassed Islamic societies became widespread, Risale-i
Nur proved truths of belief by making use of scientific method, and corroded positivist
approaches in this issue. In this paper, Scientific Method and proof method used
in Risale-i Nur will be compared by being analyzed more closely on a model.

Keywords: Scientific method, proof method, observation, hypothesis, experiment,
truths of belief