I. Research Conference – “Civil Society” [Final Declarations]
Demokrasi, "halkın rızasına dayalı bir sistem" olarak tanımlanabilir. Demokrasilerde
halk ne diyorsa, o olacaktır. Demokrasi, sadece bir hakimiyet değildir. Üç unsuru
taşıması gerekir:
1- Herkes eşit olacaktır.
2- Çoğunluğun dediği olacaktır.
3- Azınlık, çoğunluğun baskısına karşı korunacaktır.
Bu çerçevede baktığımızda, insani değerlerin paydasında bireyin hakları karşılanmakta
ve sosyal mutabakat mümkün olmaktadır.
Said Nursi'nin "ref-i imtiyaz lazım" ifadesi, milletin birliği için imtiyazın,
yani ayrıcalığın ortadan kalkması gerektiğini söyler.
Bediüzzaman, yatay iletişimi benimser. Emredici ve manevi baskıya dönüşen dikey
tavır ve tutumları tasvip etmez. Nitekim öğrencileri ile kendisi arasındaki münasebete,
"peder ile evlat, şeyh ile mürit mabeynindeki vasıta değildir." der.
"Fikren müsavat-ı hukuk prensibini kabul edenlerdenim." diyerek hukukta eşitlik
prensibini savunur. Bu durumda "şah ile geda birdir." der. İmtiyazlı grupların ve
seçkin zümrelerin grup demokrasisi yerine herkesin katılımcı olduğu demokratik yapıdan
yanadır.
***
Demokrasi tarihimiz, 1837'de seçim esasına dayalı ilk eyalet sistemi ile başlar.
168 yıllık bir birikimi taşımaktadır.
Gerçekte ise İslam inancının meşveret ve şura prensibine dayanan toplumun bütün
katmanlarına yerleşmiş bir tarih ve muhtevaya sahiptir.
Meşveret ve şuranın hakim olduğu dönemler, toplumun izzetinin ve mutluluğunun
güçlü olduğu dönemlerdir. Buradan çıkacak sonuç, Bediüzzaman'ın ifade ettiği gibi
"Asya'nın bahtının miftahı, meşveret ve şuradır", yani kendini yönetme iradesi olan
demokrasidir.
Köklü bir geçmişi olan demokrasimiz, I. ve II. Meşrutiyet dönemlerini yaşamıştır.
Birinci Dünya Savaşı sonrasında kurulan Türkiye Cumhuriyeti ile kapalı ve kesintili
dönemlerine rağmen, belli aşamalar kaydederek bu günlere gelmiştir.
Bu demokrasi zemininde emeği geçen her akl-ı selim sahibini takdirle yad etmek
gerekir. Bu değer sisteminin teşkilinde Bediüzzaman'ın ciddi gayret ve mücadelesini
görmekteyiz.
Bediüzzaman, millet hakimiyetini esas alır. "Meşruiyet ünvanı ile telakki ve
telkin ediniz." der.
Tek Parti Döneminde halkın değerleri ile çatışan yapıya karşı, halkın taleplerini
seslendiren, izzetini ve onurunu koruyan demokratik bir tepkiyi ortaya koymuştur.
Demokrasi kültürünün oluşmasında katkılarını en üst düzeye kadar yansıtmıştır.
Burada Bediüzzaman'ın yazdıklarından daha etkili; yaptıklarını görmekteyiz. Özellikle
taşradaki insanları bir kıvama getirip, çok partili döneme taşımıştır. Türkiye'yi
bir yere getirmeyi başarmıştır.
İradeli duruş ve halkı şuurlandırmasına karşılık, maruz kaldığı sıkıntılardan
asla yılmamıştır. Sonuçta 1946'da halkın önüne konan tercihte ciddi rol oynamıştır.
Nitekim, Tek Parti Döneminin daha sonraki hiçbir dönemde halktan tasvip görmemesi
demokrasi kültürüne yaptığı en büyük katkıdır.
Bu anlamda, kaynakları meşru ve halkın taleplerine dayalı bir sistemin savunucusu
olmuştur.
Demokrasi, nihayetinde insanlığın mutluluğu ve refahı için etkin bir yöntemdir.
***
Demokrasi, yönetenler ve yönetilenler arasındaki ilişkinin, yönetenlerin tek
taraflı olarak belirlediği keyfi, zulüm üreten bir ilişki olmaktan çıkarılması amacıyla
belirli bir tarihsel dönemde ve belirli bir toplumda ve coğrafyada üretilmiş pratik
bir çözümdür.
Demokrasi teorisi, başlangıcında Batı toplumlarında yöneticinin erkini sınırlandırmak,
yönetimi değiştirilebilir kılmak üzere geliştirilmiş bir düşünce sistemidir.
Bu yapısıyla demokrasi, evrensel bir probleme getirilmiş tarihsel bir cevaptır.
Gelinen noktada seçime dayalı temsili demokrasi, fikirleri temsil edilemeyen kitlelerin
söz ve müdahale haklarını tam olarak siyasete yansıtamadığı için katılımcı demokrasi
denilen yeni sürece ihtiyaç duyulmuştur.
Katılımcı demokrasi ile sivil toplumun gücü baskı ve çıkar grupları olarak siyasete
yansıtılmaya çalışılmıştır.
Sivil toplumun taleplerini kamu erkine taşıma iradesi, İslam'ın yüksek değerleri
ve insan temel haklarına verdiği değer sistemi içindedir. İnsanın Yaratıcı dışında
kimseye kul olmama ve sadece ona ibadet etme istiğnası, demokrasinin varması gereken
nihai hedefin çok ilerisinde bir seviyenin ufkunu vermektedir.
Bediüzzaman'ın "insaniyet-i suğra" dediği beşeri ve medeni gelişmelerin, evrensel
boyutta insanlığa getireceği müspet bir hayat ve mutluluğun ileri aşamasının "insaniyet-i
kübra" olarak tanımladığı İslamiyetle taçlanacağını söyler.
Medeniyetler buluşmasının bu ileri aşamasında "Asya'nın ve Rumeli'nin köşelerinde
medfun olan medeniyet-i kadime hayata başlamış." diyerek, ortak medeniyet havzasının
beşeriyeti sulh ve sükunete kavuşturacağını söyler.
Bu aşamada, her türlü baskıya dayalı totaliter sistemler ve rejimlerin, ne adına
olursa olsun reddedilmesi gerektiğini vurgular. İslamiyet'i "istibdata müsait görme"
anlayışı, hem İslam dünyasındaki yanlış uygulamalardan, hem de Batının yanlış algılamalarından
kaynaklanmaktadır. İslam'ın özüne ait değildir.
***
Demokrasi, sürekli kendisini geliştiren ve yenileyen bir sistemdir. Toplumumuzun
demokrasiyi geliştirmesi ve problemlerini çözümde tek yöntem olarak benimsemesi,
geleceğin parlak ufukları içinde ilham vermektedir.
İslam toplumlarının onur, refah ve mutluluğu öncelikle demokrasiyi geliştirme
ve yerleştirme yeteneklerine bağlı görülmektedir.
Türkiye'nin bu anlamda tecrübesi ve gücü İslam toplumları için emsal oluşturmakta,
hem de bir öncülük sorumluluğunu omuzlarımıza yüklemektedir. Bu sorumluluğu yerine
getirecek olan da doğrudan doğruya sivil toplumdur.
Ülkemizin demokrasi tecrübesini her alanda bir sivil toplum gücüne dönüştürmesi
gerekmektedir. Hükümetlerin ve uluslararası örgütlerin dışında devlet dışı aktörler
ve bunlar dışında sivil toplum girişimleri giderek aktif hale gelmektedir.
Modern toplum, örgütlü toplumdur. Ulusal ve uluslararası her alandaki gelişmelerde
sivil toplum öncü ve belirleyici olmalıdır.
Bediüzzaman, "Medenilere galebe çalmak ikna iledir, icbar ile değildir. Taharri-i
hakikat, muhabbet iledir." beyanında, diyalog kurmanın ve sivil toplum olmanın,
medeni ve gerçeği araştırmada, sevgi unsurunu aşılayan bir tarzın ortaya konulmasını
söyler.
Hükümet dışı organizasyonlar olan NGO'lar, yani sivil toplum örgütlerinin, gönüllü
ve meşru zemindeki faaliyetleri ile Bediüzzaman'ın düşünceleri telif edilirse, kuvvetle
önümüzü aydınlatır. Topluma bu örgütlenme ve ihtiyaçlarını karşılama serbestliği
içinde sağlıklı bir aktivite imkanı verilirse, insaniyete açılan geniş açılımlı
organizasyonlar gerçekleştirilebilir.
Bediüzzaman, uluslararası ölçekte diyalogu belirlerken, "Gayr-i müslime karşı
hareketimiz, ikna iledir; zira onları medeni biliriz ve İslamiyeti mahbup ve ulvi
göstermektir." ifadeleriyle, tarzını ortaya koyar.
Sivil toplumu olan sosyal toplum, şikayetçi olduğu konuları çözmeye çalışır.
Eleştirdiğimiz konuların çıkış noktası sivil toplumdur. Halkın rızası saptırılıyorsa,
sivil toplumun düzeltmesi gerekir.
Demokrasi kültürünün oluşması ve geliştirilmesi bu dinamik yapıya bağlıdır.
Eğer sosyal toplumu kurabilir ve demokrasi kültürü ile yeşertebilirsek, siyasal
kültürün kaçınılmaz olarak kendi içinde değişimini ve katılımcı demokrasiye geçişini
hızlandıracaktır.
Bediüzzaman, "hayat-ı içtimaiye-i beşeriye" için "muhabbete en layık şey muhabbettir;
ve husumete en layık sıfat husumettir" düşüncesini bizzat uygulayarak, Türkiye'nin
kaotik ve toplumsal uzlaşmasının sekteye uğramasına müsaade etmemiştir. Bugün demokrasi
zemininde Müslüman ülke olmanın faklılığını taşıyorsak, bunu davası uğruna hayatını
feda ederek "biz muhabbet fedaileriyiz" diyen insana borçluyuz.
Bu yaklaşım, sosyal hayata sevgi aşısı yaparak, birliğimizi demokrasi kültürünün
faklılıkları içinde kabullenme ve saygı duyma ekseninde değerlendirmeyi ve uzlaşmayı
kolaylaştırmaktadır.
***
Demokrasi siyasal özgürlüklerin maksimizasyonudur. Yönetenlerin, şiddete başvurulmadan
değişebildiği yönetim biçimidir. Değiştirilemeyen, demokrasi değildir. Anlaşılabilir
ve uygulanabilir olması gerekir.
Batı demokrasisi, birey üzerine inşa edildi. İslam toplumlarında ise birey henüz
gelişmedi. Türkiye gibi kısmi gelişme gösteren ülkeler var. Birey merkezli demokrasi
yerine, kabile, kan bağı veya benzer ilişkilere dayalı grup iradeleri var.
Bireyin oy kullanmasında kendi iradesi ortaya çıkmamakta, bireyin öne çıkması
zorlaşmaktadır. İslam dünyasında bu sıkıntı yaşanmaktadır.
Paris Şartı ile insan hakları, demokrasi ve hukukun üstünlüğünü öne çıkaran Avrupa,
ırk üstünlüğüne dayalı ilişkinin yerine hukuku idame etti. Çok yüksek insani değerleri
seslendirmeye başladı. Avrupa'nın sermayesi, hukukun üstünlüğü ile geliyor.
Bediüzzaman, "insanlar hür oldular, ama yine abdullahtırlar" prensibini belirttikten
sonra hürriyeti, "ne kendisine, ne de başkasına zarar vermemek" olarak tanımlar.
"Hürriyet, imanın hassasıdır" der. İmanlı bir insan başkasına tahakküm etmeyeceği
gibi, tezellül de etmez. Minnetsiz yaşamanın ve kula kul olmamanın idraki ile özgür
bireyleri yetiştirebiliriz.
Demokrasi kültürü, bireyin emek, fazilet ve sorumluluklar ile donanmış potansiyelinden
beslenir.
"Hürriyete Hitap" balıklı makalesinde, hürriyet için "sen olmasa idin, ben ve
umum millet, zindan-ı esarette kalacaktık. Seni ömr-ü ebedi ile tebşir ediyorum."
ifadelerini kullanır.
Said Nursi, hürriyetlerin korunması ve demokratik zeminin sağlamlaşması için
önemli bir uyarıda bulunur: "Hürriyeti su-i tefsir etmeyiniz; ta elimizden kaçmasın
ve müteaaffin olan eski esareti başka kapta bize içirmekle bizi boğmasın."
Medeniyeti, "beşere menfaati olan iyilikler" olarak tanımlar. "Meydan-ı medeniyette
fen ve sanat" ile "kabe-i kemalata" koşmamızı önerir.
Demokrasi kültürünün kalıcılığı, fertlerin maddi ve manevi donanımları ve sahip
oldukları kıymetlerin gücü ile mümkündür.
Burada Bediüzzaman'ın teşvik edici mesajlarını görmekteyiz. Geleceğimizi inşa
edeceğimiz medeniyet sarayında, "fikr-i icada, teşebbüs-ü şahsiyeye ve fikri hürriyete"
vurgu yapar.
***
AB sürecinde, tercihini "müspet Avrupa"dan yana yapan Bediüzzaman, değerler Avrupası'nın
katkılarını önemser ve demokratik kültürün güçlenmesi babında AB'yi mahiyet olarak
destekler.
Gelecekte, insanlığın gerçeği araştırma arzusunun, insaf ve hürriyet isteğinin
öne çıkacağını belirten Bediüzzaman, "Medeniyet, fazilet ve hürriyet alem-i insaniyette
galebe çalmaya başladığı" müjdesini vererek, ümitsizliği kansere benzetir ve bu
mazlum milletlere moral verir.
İnsanımızın kendi değerleri ve inanç sistemi ile en medeni ve Müslüman olabileceğinin
prensiplerini ve çözümlerini ortaya koyarak, demokrasi kültürünü anlamlandıran bir
amaca yönlendirmiştir.
Müzakereci demokrasinin temellerini, yaklaşık yüz yıl önce Doğuda "kaide-i suali"
onlara öğreterek başlatmıştır. Gürültülü münakaşa ortamında dinleyicilere "içinizde
bir iki zeki adamı intihap ediniz, ta size vekil olarak müşteri olup, sual etsin.
Siz de dinleyiniz" pratiğine kadar ortak fikirleri, müzakereyi ve fikir teatisini
benimsemiştir.
***
Son bir nokta, ABD'nin ve dolaylı destekçileri Batılıların, İslam coğrafyasına
reva gördükleri işgal, zulüm ve baskıların, "demokrasi getiriyoruz" bahanesine sığmayacak
kadar tahripkar ve gayr-i insani olduğunu da belirtmek gerekir.
Demokrasi, kendi iç talepleri ve halkın rızasına bağlı olduğuna göre, dışarıdan
bir müdahaleyi Bediüzzaman şiddetle ret eder. "Biz fereç isteriz, kafirlerin kılıncı
ile değil." diyerek, meşru çözümlerin toplumun kendi içinde olmasını doğru bulur.
Sonuç olarak;
Demokrasi, eşitlik içinde bir rekabeti ve çoğunluğa dayalı bir karar mekanizması
ile birlikte azınlıkların haklarını güvence altına alan bir yapıdır. İnsanın kalitesi
ile orantılı gelişeceğinden, Bediüzzaman'ın dünyasında ferdin tekamülü, inancı ve
olgunluğu kadar hürriyetlerin de gelişeceğini belirtir.
Medeni dünyanın hukuk üstünlüğüne ve insani değerlere dayalı, ülkelerin ortak
kültürü haline gelmiş faydalı ve meşru sonuçlarını, yaşamaya ve yaşatmaya, geliştirerek
insanlığa örnek olmaya dinimizin daha kâmil anlamda müsait olduğunu fark ettiğimizde,
gereksiz komplekslerden ve reddiyelerden de kurtuluruz.