Giriş

Risale-i Nur Külliyatı —bir tefsir olarak— genelde iman
hakikatlerinin yorumunu esas alan risaleciklerden oluşmaktadır. Temelde iman
merkezli yoruma dayanmakta; sosyal, içtimai ve siyasi yaklaşımlarda da aynı
merkezin ölçütleri hakim kılınmaktadır. Risale-i Nur, tevhid (Allah’ın varlığı
ve birliği), nübüvvet (Peygamberlik müessesesi), haşir (İkinci diriltiliş,
ahiret alemi), adalet ve hukuk olmak üzere dört ana tema üzerinde yoğunlaşmışsa
da, risalelerde birbiriyle ilişkili veya bağımsız yüzlerce konu yer almaktadır.
Yer alan konuların bir kitapçık veya büyük bir kitap hacmi içinde, kendine has
bir sistematiği vardır. Bu sistematik, bizzat müellifin kendisi tarafından
düzenlenmiştir. Konuların-bağımlı veya bağımsız-birbirini takip etmesi
amaçlıdır. Ancak bizim burada üzerinde durmak istediğimiz problem bu değildir.
Problem, Risale-i Nur’da yer alan konuların taksonomik olarak yapılanmasının
imkanı ve bir "müfredat" kapsamı içinde ele alınıp alınamayacağı problemidir.

Risale-i Nur’daki konuların taksonomik yapısının çıkarılmasına
iki şekilde ihtiyaç vardır. Birincisi: Risale-i Nur’u öğreten veya öğrenen
insanların en kısa zamanda, en fazla bilgiye; bilginin zihinsel düzeyde tüm
aşamalarına ulaşmalarını hızlandıracaktır. Bu amaç doğrultusunda, öğrenim ve
öğretim süreci "amaçlı ve planlı" olacaktır. İkincisi ise: Risale-i Nur’ların
ihtiva ettiği konuları okullarda ya doğrudan veya ilgili bir dersin üniteleri
içinde vermeye niyetli olanlar için fevkalade gerekli bir çalışma olacaktır. O
halde her iki durumda da Risale-i Nur’un taksonomik yapısı üzerinde
yoğunlaşılmalı ve "müfredat" çalışmasına başlanılmalıdır. Ayrıca böyle bir
çalışma, Risale-i Nur’la ilgili zihinsel becerilerin ölçülmesini de
kolaylaştıracaktır. Buradaki gayretimiz, bu konularda aynı düşünceleri taşıyan
okurlarımıza doneler vermek ve uygun platformlarda bilgilerimizi paylaşmayı amaç
edinmektir.

O halde, eğitimci münevverlerimize düşen önemli görevlerden biri
de Risale-i Nur üzerinde bir müfredat çalışması yapmaktır. Bu makale, aynı
niyeti taşıyanlara bir davetiyeden ibarettir.

Ayrıca makalenin son kısmında "Tabiat Risalesi"nin bir müfredat
kapsamı yer almakta ve beceri düzeylerine göre aynı risalenin taksonomik yapısı
ortaya konmaktadır.

Bir Müfredat Hazırlığı

Risale-i Nur, kişi tarafından tek başına okunabileceği gibi,
birden fazla kişinin bir araya gelerek okuması ile de faydalanılacak bir
eserdir. Ancak, grup mütalaaları ile elde edilen bilginin daha düzeyli olması
olasıdır. Ayrıca elde edilecek düzeyli bilgilerin, kişilerin karşılıklı
etkileşimleriyle bir aksiyon halini alması da beklenen bir davranış olmasına
imkan vermesidir. Bunun için, bir dershane (medrese-i nuriye) gerekmektedir.

Dershane*, Risale-i Nur’larla kazandırılması hedeflenen bilginin
ve eğitim hedef-lerinin bir öğretim süreci sonunda davranışa dönüştürüldüğü
mekanlardır. Zihinsel (cognitive domain) ve duyuşsal (affective domain)
davranışların belirli hedefler doğrultusunda ve belirlenmiş süreler içerisinde
öğrencilere** kazandırıldığı okullardır. Talebelerden, kendilerine öğretilmeye
çalışılan yeni davranışları öğrenerek, duruma göre bu davranışların
tezahürlerini göstermeleri beklenir.

Risale-i Nur, davranış amaçlı fikirler ihtiva etmektedir.
Zihinsel beceri düzeylerinde sunulan fikirlerin, duyuşsal beceri düzeylerine
geçirilmesi beklenir. Soyut fikrin, fiile dönüşmesi, yeni bir davranış
kazandırılması hedefleri arasındadır. O halde, böylesine bir akışa sahip
risalelerin bir müfredat kapsamında sunulması mümkündür.

Risale-i Nur’un müfredatı üzerinde çalışma yapmak için, kısaca
müfredat kavramı üzerinde durmak yerinde olacaktır: Müfredat (curriculum) bir
öğretim seti olarak, beklenen öğretim çıktıları ile eğitimin hedeflerine ve
amaçlanan eğitimin felsefesine uygun olarak hazırlanan öğretim planlarının
bütününe bir-den verilen bir isimdir (Posner, 1995, p. 5, 42)

Bir müfredat hazırlanması ve düzenlenmesinde göz önüne alınması
gereken hususlar şunlardır:

1- Hedeflerin belirlenmesi: Öğrencilere kazandırılması gereken
davranış, beceri ve bilgiler nelerdir?

2- Müfredata temel olacak felsefe: Öğrenciler bunu neden
öğrenmeliler? Bunun öğretilme değeri nedir?

3- Muhteva: Konular, kavramlar, beceriler vb. neleri kapsamalı?

4- Hedef kitlenin birikimi: İlgiler, yetenekler, birikimler ve
bilgi bakımından, bu konular kimin için?

5- Aktiviteler: Öğrenciler neler yapmalılar?

6- Materyaller: Öğrencilerin hangi materyallere ihtiyaçları
olacak?

7- Yapılması gereken prensipler: Bu ne için yapılmalı?

8- Planlama: Her bir bölüm ne kadar uzunlukta olacak?

9- Öğreticinin eğitimi ve davranışlar: Öğreticilerin neleri
bilmeye ihtiyaçları var, neleri bilebilirler ve neleri yüklenebilirler?

10- Değerlendirme: Başarı nasıl belirlenecek? Başarı ölçüsü ne
olacak?

11- Yönetim yapısı, faaliyetler ve mali zorluklar: Bu müfredat
nasıl uygulanacak?

12- Müfredatın diğer unsurları: Diğer alanlarla nasıl
ilişkilendirilecek?

Bu aşamalar doğrultusunda, konu uzmanlarından oluşacak bir
komisyon kurulmalıdır. Program geliştirme uzmanı, ölçme ve değerlendirme uzmanı,
eğitim psikologu ve sos-yologu uzmanları ile risaleleri iyi bilen üyelerden
müteşekkil bir heyet teşekkül ettirilmelidir.

Risale-i Nur’un Taksonomik Yapısı
(Risale-i Nur konu kapsamlarının eğitim hedefleri açısından sınıflandırılması)

Sınıflandırma (The Taxonomy) doğrudan eğitim hedefleri ile
ilgili bir kavramdır. Eğitim hedeflerinin değişik seviyeleri vardır. Sosyal
amaçlar, yönetim amaçları, genel yakın ve uzak amaçlar, öğrenme hedefleri
bunlardan bazılarıdır. (Johnson 1967, p. 127) Bu amaçların sınıflandırılması
gerektiği yolundaki müzakereler, ilk kez 1956 yılında psikolog-eğitimci Benjamin
S. Bloom tarafından yönetilen bir ekibin çalışmasıyla şekillendi. Taxonomy of
Educational Objectives (Eğitim Hedeflerinin Sınıflandırılması) ilk sayı olarak
yayınlandı. Sınıflandırmanın yapısında üç beceri esas alınmıştır: Zihinsel
beceriler (Cognitive Domain), Duyuşsal beceriler (Affective Domain) ve Devinsel
beceriler (Psychomotor Domain)…(Bloom, 1956, p. 7)

Zihinsel beceriler, daha çok akıl ve akla bağlı akademik
bilgilerle ilgilidir. Bilginin öğrenilmesi, hatırlanılması ve akademik
becerilerin zihinsel yapı içinde geliştirilmesinden ibarettir. Zihinsel
beceriler, tamamen akılla ilgili aşamaları kapsar. Altı kategori şu şe-kilde
ifade edilmiştir:

1.00 Bilgi: Olayların, materyallerin veya fikirlerin bilinmesi
ve hatırlanmasıdır.

2.00 Kavrama: İfade edilen bir fikrin anlaşılması ve kavranması
becerisidir.

3.00 Uygulama: Bir veriden hareket ederek, yeni bir durum veya
problem çözümünde o fikri "nasıl" ve "ne zaman" kullanacağını bilme becerisidir.

4.00 Analiz: Bilgiyi veya veriyi parçalayarak, parçalar
arasındaki ilişkileri kurmak ve organize etmek becerisidir.

5.00 Sentez: Bilginin veya verinin parçalarından hareket ederek
bütünü oluşturma becerisidir.

6.00 Değerlendirme: Fikir, çalışma, metod, çözüm ve
materyallerin belirlenmiş amaçları doğrultusunda bir değer yargısında bulunma
becerisidir.

Sınıflandırmayı özetlersek;

ÖĞRENME HEDEFLERİ:
Olaylar ve gerçekler
Kavramlar
Fonksiyonel ilişkiler
Problem Çözme

BECERİ SEVİYESİ:
Hatırlama
Hatırlama, Kavrama
Hatırlama, Kavrama, Uygulama
Analiz, Sentez, Değerlendirme

Duyuşsal beceriler (Affective Domain), zihinsel becerilerin
aksine, duyuları, özellikle kalbî yönelişleri ilgilendiren becerilerdir.
Zihinsel becerilerin devamı olarak da nitelendirilebilir. Daha çok, ilgi,
davranış, değerler, takdir ve tenkir gibi duyuşsal becerilerdir. Fikir, fikre
tepki verme, fikri bir değer olarak nitelendirme, fikri yükleme, fikri bir
değerler sistemi olarak geliştirme ve geliştirilen değer ya da değerlerin bir
karakteri olmak. Bloom ve arkadaşları, duyuşsal becerileri beş kategoride ele
almışlardır.

Bunlar:

1.00 Takip Etme ve Alma: Bu aşama, öğrencinin dikkatini çekme ve
ilgisini toplamayla başlamaktadır. Bu, bilgi değil, bilginin en alt seviyesidir
ve tamamen duyularla ilgilidir. Bu aşamada, almaya isteklilik, merak, kontrol
edilmiş ve seçilmiş bir dikkat söz konusudur.

2.00 Cevaplama: Yüklenmenin en alt basamağı olan cevaplama,
benimseme ve ve-rilen cevaptan hoşnut olup, tatmin edilme sürecini kapsar. Bu
aşamada yaparak öğrenme vardır ve artık küçük ölçülerle yüklenmeye adım atar.

3.00 Değerleme: Eşya, olay veya davranışın bir değeri olup
olmadığı konusunda bir yargıya sahip olmaktır. Davranış boyutunda "değer" çok
önem taşır. Yüklenmenin de esasını teşkil eden bir aşamadır. Bu aşamada; bir
değeri kabul etme, bir çok değer içinden birini tercih etme ve yüklenme vardır.
Artık inanç basamağı yüklenmeyle yerli yerine oturur. Şüphelerin gölgesi olmaz.
Şüpheler, kesinliğe dönüşür.

4.00 Organizasyon: Değerlerin bir siste-matiğe
dönüştürülmesidir. Sistem içindeki kavramların ilişkilerini belirlemek ve
belirleyici kıstasları oluşturmaktır.

5.00 Bir değer veya değerler sisteminin karakterize edilmesi:
Kişi düzeyinde davranışların ve eğilimlerin kontrol altına alınması; ve bu
inançların, fikirlerin ve davranışların bir felsefe bütünlüğü içinde veya dünya
görüşü olarak sunulması.

Duyuşsal becerilerin zihinsel beceriler kadar önemli olduğu
konusunda görüş birliği vardır. Çünkü, eğitim, bilgiyi düşünme (thin-king),
hissetme (feeling) ve davranışa dönüştürme (acting) sürecidir. Bu üç aşamayı
birbirinden bağımsız düşünmek imkansızdır. O halde, zihinsel ve duyuşsal (akli
ve kalbi) becerileri birbirinden ayırmak da imkansızdır.

Risale-i Nur Külliyatı’nda ele alınan mevzuların, zihinsel ve
duyuşsal beceriler düzeyinde iç içe geçmiş, adeta birbirinden ayrılması mümkün
olmayacak şekilde örülmüş olduğu görülür. Eserlerin muhtelif yerlerinde
Risalelerin akli yönden (zihinsel beceriler) "Avrupa feylesoflarını" da ilzam
ettiği; kalbi yönden de (duyuşsal beceriler) "eski tasavvuf divanları"nın
üstünde yer aldığı ifade edilmektedir. Bu husus, şüphesiz, iki beceri düzeyinin
birden kavranmasının bir sonucudur. Bediüzzaman’a göre, "ilimde iz’an-ı kalp
olmazsa, cehildir".(Mektubat, s. 443) Risale-i Nur, yine onun deyimiyle "akıl ve
kalp ittifakıyla gittiği" (Mesnevi-i Nuriye, s. 10) için bir "hikmet"ten
(Sözler, s. 120) ibarettir. Hatta, bir çok imani konuya sadece "iman edilir"
diyerek akli boyutunda aczini itiraf eden İbn-i Sina gibi dahilere bedel,
Risale-i Nur-haşir konusunda olduğu gibi-avama hatta çocuklara da-aynı
konuları-zihinsel boyutta, basit akli misallerle bildirmektedir. (Mektubat, s.
347)

Risale-i Nur’un ihtiva ettiği çok çeşitli konuları belirli ders
alanlarında ünite veya başlı başına birer müfredat kapsamı olarak hazırlamak
mezkur iki beceriye göre düzenlenmesi mümkündür. Risalelerde zihinsel becerileri
daha önce ifade edilen altı düzeyde tasnif etmek zor olmayacaktır. Tasnif
edilmiş konuların hedeflerini belirledikten sonra, bilgi, kavrama, uygulama,
analiz, sentez ve değerlendirme basamaklarına göre sınıflandırmak mümkündür.
Esas problem, risalelerdeki konuların duyuşsal beceriler düzeyinde tasnifinin
yapılmasıdır.

Tabiat Risalesinin Müfredat Kapsamı Üzerinde Bir İnceleme

1- DERS: Allah’a İman

2- ÜNİTE: Tabiat

3- SEVİYE: 1

4- SÜRE: Dört ders saati.

5- Bu ünite Tevhid ünitesi ile ilişkilidir. Allah’ın varlığı ve
birliği ispat edilmektedir.

6- Ünitenin Hedefleri:

Bu ünite sonunda öğrenciler aşağıdaki hedeflere ulaşmalıdırlar.

1. Tabiat Risalesinin yazılma nedenini bilme.

2. Sebeplerin yaratıcı olamayacağını kavrama.

3. Varlıkların kendiliğinden olamayacaklarını kavrama.

4. Tabiatın yaratıcı olamayacağını kavrama.

5. Allah’ın birliğini anlayabilme.

6. İntisap sırrını kavrayabilme.

7. Tabiatın, tesadüf ve sebeplerin yaratıcı olamayacağına
örnekler verebilme.

8. İnsanın ibadete ihtiyacının olduğunu kavrama.

9. Yaratılış konusunda Allah’ın birliğinin, birden fazla
yaratıcı olmasından daha kolay olduğunu kavrayabilme.

10. İbda ve inşa ile yaratılmayı anlayabilme.

11. Dalalette gidenlerin davranışlarındaki cahilce davranışları
belirleyebilme.

12. Tabiat Risalesinde tefsiri yapılan ayetleri hatırlayabilme.

13. Tabiat Risalesinde geçen terminolojiyi bilme,

7- Ünitenin konuları:

1. Tabiat Risalesinin yazılma nedeni,

2. Esbap yaratıcı olamaz,

3. Hiç bir varlık kendi kendine olamaz!

4. Tabiat yaratıcı olamaz!

5. Yaratan (Halık) Birdir!

6. İntisap Sırrı,

7. İnsanın ibadete ihtiyacı,

8. Maddenin iki çeşit yaratılışı; Allah’ın maddeyi vardan yok,
yoktan var edişi.

Ünitenin Konuları

1.00 Bilgi

2.00 Kavrama

3.00 Uygulama

Tabiat Risalesinin yazılma nedini

* Cumhuriyetin kuruluş yılları ve eğitim
politikalarını bilme.

 

* Benzer ortamlarda benzer fikri tavrı gösterebilme.

Esbab yaratıcı olamaz.

* Sebeplerin hakiki manada yaratıcı olamayacaklarına
ilişkin akli ve mantıki misalleri hatırlama,

* Verilen misallerin gerçek boyutlarını ve manalarını
kavrama.

* Benzer misaller verebilme.
 

Varlıklar kendi kendile-rine olamazlar.

* Konuyla ilgili misalleri hatırlama.

* Verilen misallerdeki manaları kavrayabilme.

* Benzer misaller verebilme.
 

Tabiat yaratıcı olamaz.

* Tabiatın yaratıcı olamayacığına ilişkin misalleri
hatırlama.
* Tabiatın tevhide göre tanımını yapabilme.

* Verilen misallerdeki manaları kavrayabilme.

* Benzer misaller verebilme.
* Konuyla ilgili olarak tabiatta gözlem yapabilme.

Yaratıcı Birdir.

 

* Yaratanın varlığını kavranması ile birlikte, Bir
olması zaruretinin kavranması.

 

İntisab sırrı

* İntisabın tanımını yapma.
* İntisab hakkında verilen misalleri hatırlama.

* İntisab hakikatını kavrama
 

* Beşeri yönden intisabın mahiyetini gözlemleme ve
uluhiyette de aynı manayı uygulayabilme.

İnsanın İbadete ihtiyacı

* İnsanın mahiyetini bilme.
* İbadete duyulan ihtiyaç hakkında verilen misalleri hatırlama
* Kur’an’da ibadetle ve özellikle namazla ilgili uyarıcı ayetleri bilme.

* İbadete özellikle namaza karşı ihtiyacı kavrama.

* Namaz ibadetini uygulayarak önemini gösterme.
* Kainatta cari olaylara ibadet eden gözle bakabilme.

Maddenin iki çeşit yaratılışı

* İbda ve inşa kavramlarını bilme.
* Kâinatın fiziksel olarak işleyişini bilme.
* Konuyla ilgili misalleri hatırlama.

* Allah’ın yaratışının mahiyetini kavrama.

* İbda ve inşa ile yaratışa benzer bisaller vermek.

 

Dipnotlar

* “Dersane-i Nuriye”, Risale-i Nur külliyatının okunup,
eğitiminin verildiği mekanların ismidir. Dersanelerin varlık nedeni şu şekilde
ifade edilemiştir: “…Herkes kendi kendine (Risale-i Nur’dan bir derece
istifade eder; fakat herkes (onun) her meselesini tam anlamaz. (Risale-i Nur)
İman hakikatlerinin izahı olduğu için, hem ilim, hem marifetullah, hem huzur,
hem ibadettir. Eski medreselerde beş on seneye mukabil, inşaallah Nur
medreseleri beş on haftada aynı neticeyi temin edecek; ve yirmi senedir ediyor”
(Gençlik Rehberi, 57).

** Talebe, Risale-i Nur talebesi, Risale-i Nur eserlerini
kendi malı ve telifi gibi hissedip sahip çıkan ve en mühim vazife-i hayatiyesini
Risale-i Nur’un neşri ve hizmeti kabul eden kişiye yada kişilere verilen isimdir
(Mektubat, 329).

 

Kaynaklar

Bloom, B. S. (1956) Taxonomy of educational objectives: The
classificiation of

Educational goals. New York: David McKay

Johnson, M. (1967). Definition and models in curriculum
theory, 17, 127. (From Posner’s Analyzing the curriculum)

Posner, G. J. (1995) Analyzing The Curriculum. New York:
McGraw-Hill, Inc.

Nursi, B.S.(1993.) Sözler. İstanbul: Yeni Asya Neşriyat.

Nursi, B.S. (1994). Mektubat. İstanbul : Yeni Asya Neşriyat.

Nursi, B.S. (1994). Mesnevi-i Nuriye. İstanbul: Yeni Asya
Neşriyat.