Bediüzzaman ve Devlet Yönetme Sanatı

Bediuzzaman and the Art of Ruling the State

Giriş

Makalede, Bediüzzaman’ın, devlet yönetme sanatı da denilebilecek
olan siyasete ve siyaset kurumuna bakışını ve bu kurum ile ilişkilerini ele alacağız.

Şu soruya cevap arayacağız: Üç devre-i hayatı boyunca Bediüzzaman’ın
ve sonrasında onun yolundan gidenlerin, siyaset kavramı ve kurumu ile ilişkisi ne
biçimde ve ne seviyede olmuştur, bundan sonra nasıl olmalıdır?

Bu soruya cevap vermek için, öncelikle, siyaset ve yönetme sanatı
hakkında bazı temel bilgileri konumuz yönünden ele alarak aktaracağız. Ardından,
Bediüzzaman’ın üç hayat devresi arasında konumuz yönünden ne gibi farklar bulunduğunu
tespit edeceğiz. Daha sonra, siyaset hakkındaki her şeye temas edecek olan bir değerlendirme
yapacağız.

I. Yönetme Sanatı ve Siyaset

A. Temel kavramlar

Türk Dil Kurumu sözlüğünde “idare” ya da “yönetim”; “çekip çevirme”
ya da “bir girişime ilişkin işleri belirli bir anlayış içinde yürütme” mânâsına
gelmektedir.

Türk Dil Kurumu’na göre, İtalyanca kaynaklı “politika” ile Arapça
kaynaklı “siyaset” kelimeleri Türkçede aynı anlamdadır. “Siyaset”, “devlet işlerini
düzenleme ve yürütme sanatıyla ilgili özel görüş veya anlayış” şeklinde, “politika”
ise “devlet işlerini düzenleme ve yürütme sanatı” şeklinde tarif edilmektedir. Bununla
birlikte TDK politika için bir de mecazî mânâ vermektedir: “Bir hedefe varmak için
karşısındakilerin duygularını okşama, zayıf noktalarından veya aralarındaki uyuşmazlıklardan
yararlanma vb. yollarla işini yürütme.” Bu mânâ, bir davranış kalıbı olarak “politik
davranma” ile ilgilidir ve bu mecaz mânâsı sebebiyle, politika kavramı, siyaset
kavramına nazaran daha farklı ve olumsuz bir mânâ daha içermiş olmaktadır.

Biz bu yazıda genel olarak, idare yerine “yönetim”i, politika yerine
ise “siyaset”i tercih edeceğiz.

B. Genel olarak yönetim

İdare etmek teriminin karşılığı olarak “yönetim” insan topluluklarına
ait bir kavramdır. (Çobanın koyun sürüsünü ya da sürücünün aracı yönetmesi günümüzde
“yönetim” değil “sevk”tir). Yönetim iki yönlü bir kavramdır. Yöneteni ve yönetileni
içerir. (Post modern yönetim biliminin bakış açısına göre “iki taraflı bir ilişki
olarak yönetim değil, çok taraflı ve çok araçlı bir ilişki olarak yönetişim vardır
ya da olmalıdır.”)

Her insan, ilişkilerinde, içinde bulunduğu pozisyon sebebiyle buna
uygun statü alır; ya yönetilendir ya yönetendir ya da her ikisidir.

Bebek sadece yönetilendir.

Çocuk evde genellikle yönetilendir ama ana-baba çocuğun esiri olmuş
ise aynı zamanda yöneten olur, okuldaki sınıfında ise yöneten de olabilir yönetilen
de.

Yetişkin kişi, mesela çalışan olarak, işyerinde düz işçi ise yönetilendir,
şef ise yönetilen ve yönetendir, müdür ise idareciliği sebebiyle yönetenliği yönetilenliğin
önüne geçer.

Aynı yetişkin kişi vatandaş statüsü ile bir anlamda yönetilendir
ama aynı kişi aynı vatandaş statüsüyle seçmendir; yani yönetici hakkında tercih
yapmak suretiyle dolaylı biçimde de olsa yönetendir.

C. Yönetim ve siyaset ilişkisi

1. Günlük kullanımıyla “siyaset” devlet yönetiminde söz konusudur,
yani kişilerin vatandaş statüsüyle muhatap olduğu yönetim aşamasında devreye girer.
Ancak her toplumda siyaset yoktur. Vatandaş ve birey açısından geçerli ortak bir
kavram olarak siyasetten söz edebilmek için seçme ve seçilme hakkı gibi temel siyasi
hürriyetlerin mevcut olduğu toplum yapısına ve giderek siyaset kurumunu meşru bir
yapı olarak tanıyan devlete ihtiyaç vardır.

Siyaset etimolojik kökeni itibariyle seyislik ile aynı kökten gelir
ve seyislikle benzer anlamlar içerir: Seyis atları ve ahırı yönetir. Ama atların
ve ahırın bir sahibi vardır, o da seyisi yönetir. Siyasetçi de devleti yani devletin
kurumlarını yönetir. Ama o devletin de bir sahibi vardır, o da millettir.

2. Devlet idaresi ile siyaset arasında kurumsal ilişkiden
başka, bir de kavramsal bağ vardır. Yönetim politikası (idare siyaseti) “yönetimin
yönetimi” mânâsındadır.

Öte yandan siyaset sadece ülkenin kamusal genel yönetimi ile ilgili
de değildir: “Hukuk siyaseti” hukuk alanında kurumsal yapılar kurup yönetmek demektir,
“sağlık politikası” sağlık kurumlarının ve kavramlarının yönetimi demektir, bunun
gibi, “istihdam politikası” ve benzeri çok sayıda terkip kullanılabilir. Siyaset
kavramının bu kullanımlarında siyaset olumsuz bir anlam içermez.

Oysa ülke yönetimi anlamındaki siyaset kavramının algılanan muhtevasında
bir olumsuzluk vardır.

3. Ne oldu da siyaset, “negatif imaj” sahibi bir kavram haline
geldi?

Yönetilen bozuldu, yöneten bozuldu, böylece yönetim de bozuldu.
İnsanın ulvi yönü bozuk olandan uzak durmak ister. Süfli yönü ise bozar. O halde
“siyaset”in imajı düzelebilir, ama bu, ancak insanın ulvi yönünü kuvvetlendiren
topyekün ıslah ile sağlanabilecektir.

Bu sebepledir ki, topyekün ıslaha ulaşabilmek için gayret eden her
“ıslahatçı”, yönetim ve siyasetle, “az ya da çok”, “evleviyetle veya tali derecede”,
“şu ya da bu yöntemle ve tercihle” ama mutlaka ilgilenmek mecburiyetindedir.

4. Yönetim ile siyaset arasındaki sınır bağı şudur:

Yönetim, küçük ya da büyük, kurumsal bir yapı içeren tüm sosyal
ve ekonomik topluluklarda vardır. Yönetici için yönetmek hem meslek hem de sanattır.

Yönetenler karar ve icraat diyebileceğimiz iki şeyi yapar: Düşünür,
yönetimin ilkelerini belirler, planlamayı yapar ve bir de bu kararları icra eder
ve denetler. Ancak yönetimde, karar vericiler ve icracılar ayrımı zayıf bir ayrımdır.
Zira “salt icracı”lar dahi, icraatlarıyla, yönetime dair ham bilgiyi ürettikleri
için, karar alma sürecinin bir basamağı olan bilgi üretme ve aktarma sürecine de
az ya da çok katılırlar. Aynı şekilde, icracılar, yönetimin denetiminin bir geri
bildirim gerektirmesi sebebiyle, doğrudan ve dolaylı geri bildirimlerle, bilgi üretme
sürecine de dâhil olurlar.

Siyaset ise sadece, geniş anlamıyla devlet yönetimine ait bir kavramdır,
özel sektör ve diğer sektörler (üçüncü, dördüncü, beşinci … sektör) için, bu sektördeki
kurumsal yapıların yönetimi ile ilgili bir anlamı yoktur (bu kurumsal yapılarda
“siyasetçi” yakıştırmasına-sıfatına sahip kişiler bulunabilir, ama bunlar için bu
sıfat aslında olumsuz ve eleştirel bir mânâda kullanılır).

Siyasette, siyasetçi, halkın taleplerine aracılık etmek anlamında
ve dolaylı biçimde halk tarafından yönetilen durumunda olmakla birlikte devlet kurumları
ve çalışanları açısından daima yöneten taraftadır. Siyasetçi için yönetmek bir iş
ve bir sanattır ama genellikle bir “meslek” değildir.

Siyasette, siyaset yapanlar (siyasetçiler) siyasi yönetimin ilkelerini
belirler ve planlar. İcrayı ise bürokrasi denilen yapıya bırakır. Bürokrasi, doğrudan
“siyaset üretmeyen” bir yapıdır. Ancak, siyaset üretenlere ham ve işlenmiş bilgi
üretir ve bu yolla siyaseti etkileyip yönlendirir.

O halde özetleyecek olursak, “siyaset”; devlet yönetiminin, ilke
belirleme, planlama ve icrai kararlar alma sürecinin adıdır. Dolayısıyla yönetimin
temel prensipleri bu yönetim türü için de geçerlidir. Aşağıda konuyu bu temel yaklaşımla
ele alacağız.

II. Bediüzzaman’ın Üç Hayat Devresi ve Yönetme Sanatına Bakışı

A. Bediüzzaman’ın hayat devreleri

1. Bediüzzaman kendi hayatını üç döneme ayırmaktadır. Doğumundan
1919’a kadar geçen Birinci Said veya Eski Said dönemi. 1924’ten 1950’ye kadar İkinci
Said ya da Yeni Said dönemi (kanaatimizce 1919-1923 arasını iki Said arasındaki
“geçiş dönemi” olarak tarif etmek doğru olur) ve bir de 1950’den 1960’taki vefatına
kadar geçen Üçüncü Said dönemi.

2. Bediüzzaman’ın birinci ve ikinci hayat devreleri arasında,
önemli ve hatta bazı konularda zıtlık seviyesine ulaşan farklar vardır. Bu farkların
hem içsel hem de dışsal yönü vardır.

İçsel (enfüsî) yön şudur: Bediüzzaman, hayatının ilk döneminde,
geleneksel dinî kaynaklar yanında, o dönemde tüm dünyayı sarmış olan pozitivizmin
ve başka izmlerin pozitif ya da negatif etkisi altında yazılmış olan çok sayıda
“bilim kitabı”nı da okumuş ve bunlardan da etkilenmiştir. İkinci döneme geçişte
yaşadığı ruhî ve fikrî inkılâp sırasında Kur’an’la ve temel İslamî kaynaklarla yeniden
bağ kurarken, önce bu fikrî hastalığını teşhis etmiş ve zihnini Batı felsefesinden
arındırmıştır. Bu değişim elbette yönetme sanatına bakışında da bazı değişiklikler
getirmiş olmalıdır.

Dışsal (afakî) yön ise şudur. Aynı dönemde, Bediüzzaman’ın dış dünyasında
da ciddi değişimler olmuştur. Bir taraftan Osmanlı Devleti yıkılmış ve yerine yeni
bir devlet ve sosyal düzen kurulmuş, diğer yandan Birinci Dünya Savaşının da tesiriyle
dünyada yeni bazı devlet tipleri revaç bulmaya başlamıştır. Bu durum devletin yapması
gerekenleri, devletin yapabileceklerini ve devletten asla beklenmemesi gerekenleri
değiştirmiştir. Bu gelişme, Bediüzzaman’ın kendisi için bütün hayatı boyunca ana
gaye saydığı “Kur’an hizmeti” için öngördüğü usulü ve giderek “hizmet”in mânâsını
değiştirmiştir¹.

Dolayısıyla Bediüzzaman’ın bu iki hayat dönemi arasında, yönetme
sanatına bakışında, gerek kaynaklar ve gerekse yaklaşım ve yönetimden beklentiler
itibariyle esaslı farklar ortaya çıkmıştır.

3. Buna karşılık Bediüzzaman’ın ikinci ve üçüncü hayat dönemleri
arasında içsel bir değişime sebep olacak bir fark yoktur. Sadece dışsal değişiklikler
vardır: Ülkede tek parti diktatörlüğü bitmiş ve siyasi demokrasi yeniden denenmeye
başlamıştır. Dünyada ise İkinci Dünya Savaşı sonrasında yeni bir savaş ve barış
anlayışı doğmuş, yeni bir dünya düzeni, yeni süper güçler ve yeni bölgesel paktlar
ortaya çıkmış, sömürgelikten kurtulma sürecindeki İslam dünyası da bu gelişmeden
nasibini almaya başlamıştır.

Dolayısıyla Bediüzzaman’ın hayatının ikinci ve üçüncü dönemi arasında,
içselleştirdiği hayat kriterleri ve yönetme sanatına bakış açısı yönünden bariz
bir fark olmamakla birlikte, yönetenlerle ilişkiler ve yönetimden beklentiler yönünden
esaslı farklar vardır.

B. Bediüzzaman’a göre yönetimin ana prensipleri

Bediüzzaman gerek eserlerinde ve gerekse sözlü nasihatlerinde yönetim
sanatına dair çok şey yazıp söylemiştir. Bunlar, hayatının dönemleri itibariyle
esaslı bir değişiklik göstermemiştir. Özellikle Birinci ve İkinci Said arasındaki
felsefi bakış farkına rağmen, yönetim sanatının prensiplerine ilişkin tespitleri
yönünden bu iki dönem arasında esaslı bir fark yoktur.

Bediüzzaman’ın yönetimle ilgili bazı beyanları hem siyasal yönetimler
ve hem de diğer yönetim alanları için geçerli temel prensipler durumundadır.

Yönetime ilişkin ana prensipler şöyle sayılabilir:

1. İnsanın hür olma, kendi kendisini yönetme ve dolayısıyla
başkaları tarafından yönetilmeme isteği meşrudur ve insanlık tarihinin geldiği nokta
itibariyle bu aslında bir tekâmülün sonucudur². Ancak her insan, kendisi bilse de
bilmese de, inansa da inanmasa da önce Allah’ın kuludur³. Bu pozisyonuyla, yöneten
değil yönetilendir.

Ancak insan irade sahibi bir varlık olduğundan Allah’tan yönetim
hususunda hilafet denilen bir yetki devralmıştır. İnsanın bu statüsü diğer varlıklarla
ve bilhassa bağlantı içinde olduğu insanlarla ilişkilerinde “yöneten pozisyonu”
almasını gerektirebilir. Bu pozisyon bizzat sahip olunan öznel bir hak değil, ancak
ve sadece bir hilafet vekâletidir⁴. Dolayısıyla yöneten, öncelikle bu statünün gereği
olarak, “hakk”a riayet etmelidir.

2. Yönetenler yönettiklerinin hizmetkârıdırlar. Yönetmek
bir haktan çok bir görev ve sorumluluk pozisyonudur. Bu pozisyon, insanın dünyada
var olma sebebi ile ilgili olduğundan, konjonktüre göre değişmez. İnsan sadece hizmet
alan olursa bu onun bencil ve tembel olduğunu gösterir. Oysa insan üretici olmak
ve diğergâm biçimde yaşamak üzere yaratılmıştır. Dolayısıyla hem hizmet alan hem
hizmet veren olmalıdır ki yaratılış amacını yerine getirebilsin.

3. “Yönetmek” ilmî bir temeli de bulunan bir sanattır. Her
ilim gibi yönetim biliminin müktesebatı ve temel kuralları da insanlığın ortak malıdır
ve yönetimi geliştirmek için bu alandaki bilginin kaynağı neresi olursa olsun onu
taklit lazımdır⁵.

4. Yönetenler, önde olmanın aynı zamanda örnek olmak demek
olduğunu bilmeli, bunun getirdiği sorumluluk şuuruna sahip olmalı ve yanlış yapmaktan
bu sebeple özellikle korkmalıdır. Zira mesela günah işlemiş ve başkalarına da örnek
olmuşsa onların günahından da sorumlu olacaktır⁶.

5. Devlet yetkisini elinde tutanlar (ulülemirler), devlet
kurumları için yönetici seçerken salahatine (dindarlığına) ve maharetine (yeteneklerine)
bakmalıdır. Bir yöneticide her ikisi tam olarak varsa o kişi işinin tam ehlidir.
Ama yetersizlikler sebebiyle ikisine sahip yönetici bulunamazsa, öncelik, dindarlığa
değil kabiliyet ve maharete verilecektir. Zira yönetim bir meslek ve sanattır. İşin
kalitesinden vazgeçilemez⁷.

Öte yandan bilhassa günümüzde ve bundan sonra -belki de kıyamete
kadar- yönetimin kendine özgü şartları sebebiyle, istisnalar dışında, başarılı bir
yönetici aynı zamanda tam dindar ve takvalı bir kişi olamaz, hakiki dindar insanlardan
da iyi yönetici olamaz. Dolayısıyla yetersizlik durumu bir yönden artık kaçınılmazdır⁸.

6. Yöneten kendi kendisini denetlemelidir. Bunun için birinci
şart kendini beğenmişlik duygusundan arınabilmektir⁹.

7. Yöneten yönettiği kişilerce denetlenmeye hazır olmalıdır.
Bunun için iletişim kanalları açık olmalı, yönetim, olabildiğince, “yönetişim” biçiminde
icra edilmelidir.

8. Yönetmeye talip olmak mahzurlu değildir. Ama yönetimde
kalmakta ısrarcı olmak mahzurludur¹⁰.

Yukarıdaki yönetim prensipleri siyasi yönetimler için de geçerlidir.
Ancak siyaset için başka bazı prensipler de vardır. Ayrıca siyasette, seçenler ve
seçilenler (adaylar) olmak üzere ikili bir yapı vardır. Aşağıda, siyasi yönetimin
prensiplerini, bu ayrıma göre belirleyeceğiz.

C. Bediüzzaman’a göre seçmenler yönünden siyasetin ana prensipleri

1. Seçme hakkı vazgeçilemez bir haktır. Kendi kaderi hakkında
söz söylemek insanın hakkı olduğu kadar sorumluluğudur da.

Ancak bu hak devredilemez bir hak değildir. Halk vekillerini doğrudan
da seçebilir, ikincil seçmen vasıtasıyla da seçebilir. Cumhurbaşkanını halk da seçebilir
milletvekilleri de. Asr-ı saadetteki biat usulünde ve Osmanlıdaki müntehib-i evvel
ve müntehib-i sani sisteminde olduğu gibi, çift dereceli seçim sistemi uygulanabilir.
Önemli olan toplumun ihtiyacı ve talepleridir.

2. Milletvekilleri meb’ustur. Yani halkın arasından seçilip
meclise gönderilmiş seçkin kişilerdir. Yine milletvekilleri ehl-i hal’ ve akd’dır¹¹.
Yani halifeyi hilafet tahtından ya da devlet başkanını bu makamdan indirmek (hal’etmek)
ve yenisini seçip görevlendirmek (onunla akdetmek) yetkisine sahiptir.

3. Partili demokrasi mahzurlu değildir. Partilerin hizmet
yöntemi ve öncelikleri farklı olmalı, fakat millete hizmet denilen hedefi aynı olmalıdır¹².

4. Mahalli idarelerin güçlendirilmesi, yönetimi kolaylaştırmak
amacına yönelik olmalıdır. Ama milleti, ülkeyi ve devleti bölmek gibi bir sonuçtan
da kaçınmalıdır. (İttihad-ı İslam ve sulh-u umumi hedefi, aksini düşünmeyi zaten
neredeyse imkânsız hale getirmektedir).

5. Halk, temsilcilerini yani siyasetçiyi seçerken hem salahatine
ve hem de maharetine bakmalıdır. Ama siyasal yönetim alanında da maharet salahatten
önce gelir.

6. Halk seçim yaparken bencilce yaklaşmamalı, kamu yararı
denilen millet menfaatini nazara almalıdır. Kendi yararını kamu yararının içinde
aramalı ve bulmalıdır.

7. Halk, günü kurtarmayı değil, uzak hedefleri düşünmelidir.

8. Halk, önce ekmek değil, önce hürriyet demelidir. Zira
ekmeği tercih edip de ekmeği bulmak adına hürriyetinden mahrum kalanlar, ekmek tercihi
hususunda efendilerine mahkûm olurlar ve ayrıca sonuçta ekmekten de mahrum kalabilirler,
ama hürriyetini tercih ve temin edenler, hürriyet ve rekabet ortamında diledikleri
cinsten ekmeği de bulurlar.

9. Halk seçtiklerini denetlemelidir. Denetlemeyen aslında
ilgilenmiyor ve dolayısıyla seçmiyor demektir.

10. Halk yönetimle ölçülü biçimde ilgilenmeli, başkalarını
ve dünyayı kurtarayım derken ahireti ziyan etmemelidir. İnsan, “kalp ve mide daireleri”
gibi birincil ilgi alanındaki görevinin en büyük ve en geniş olduğunu; ülke ve dünya
çapında siyaset dairesinde görevinin ise en küçük ve ara sıra ilgilenilecek bir
görev durumunda olduğunu unutmamalıdır¹³.

D. Bediüzzaman’a göre adaylar ve siyasi kurumlar yönünden siyasetin
ana prensipleri

1. Siyasetçinin amacı; kamu düzenini ve sulh-u umumiyi sağlayarak
halkı memnun etmek olmalıdır. Memnunlar dünyasında insan insanlığını daha kolay
ve doğru yaşar. Doğruyu ve hakkı kolaylıkla bulur ve tercih eder. Bediüzzaman’ın
İslam’a hizmette anahtar kavramı olan iman hizmeti de, ancak böyle bir ortamda yapılırsa
doğru, samimi ve kolay olur.

2. Siyasetçi ittihadı ve ittifakı temel hedef yapmalıdır.
Bu ittihat ve ittifak toplumsal yapıyı ayakta tutar¹⁴.

3. Siyasetçi, toplumu devrimci bir anlayışla dönüştürmeye
çalışmamalıdır. Bu yaklaşım toplumun tabii dokusunu bozar ve toplumu tahrip eder¹⁵.

4. Siyasetçi muhalefete hazır ve hatta yatkın-istekli olmalıdır.
Zira “muhalefet meşru ve samimi bir muvazene-i adalet unsurudur”¹⁶.

III. Bediüzzaman’ın ve Çevresinin Siyaset Kurumuyla İlişkileri

Bu başlıkta önce “siyasetle ilişki” kavramını tarif ve tasnif edeceğiz.
Ardından bu tasnife göre Bediüzzaman’ın üç hayat dönemini ele alacağız.

A. “Siyasetle ilişki” kavramı

Bir yetişkinin siyasetle (ülke ve devlet yönetimi ile) ilişkisi
çeşitli biçimlerde ve ağırlıklarda olur¹⁷. Sırasıyla;

-Yönetenleri izlemek yani yönetimle pasif biçimde ilgilenmek ve
bu bağlamda bilgilenmek (öğrenme-bilme hakkı).

-Yönetenleri eleştirmek yani yönetim hakkında değerlendirme yapmak
ve bu amaçla bilgilenmek (eleştirme hakkı).

-Yönetenleri yönlendirmek ve basın ve sivil toplum örgütleri gibi
kitle örgütlenmeleri eliyle desteklemek (yönlendirme hakkı).

-Yönetenlerin başarısı ve göreve devamı hakkında karar vermek (seçme
hakkı).

-Yönetenlerden ve yönetmeye aday olanlardan talepte bulunmak ve
talebin neticesini takip etmek (talep hakkı).

-Yöneten olmaya aday olmak ve propaganda yapmak (seçilme hakkı).

-Yöneten olmak ve yönetmenin hesabını vermek (yönetme hakkı ve görevi).

B. Bediüzzaman için siyasetle ilişkinin amacı

Bediüzzaman hayatının üç döneminde yönetim ve siyaset kurumu ile
“kendisinden beklenecek ölçüde” ilişkili ve ilgilidir. Bu ilgi, siyaseti ve ülkeye
hizmeti amaç yapmasından değil siyaseti dine hizmetle ilişkili görmesinden kaynaklanmaktadır.
Zira kendisinin ve talebelerinin amacı, hayatının her üç döneminde de aynıdır: dine
yani milletin ahiretine hizmet. Bu sebeple tüm hayatı boyunca diğer her şey gibi
siyaseti de dine hizmetkâr ve alet ve tabi yapmaya yönelmiştir¹⁸.

Bu açıdan, Bediüzzaman, hayatının hiçbir döneminde “siyaset adamı”
olmamıştır, ama hayatının her döneminde -meslek sınıfı mânâsında değil ama- idealist
bir fedai mânâsında, bir “din adamı”dır. (Esasen, hedefi ahiret olan bir kişinin
dünya ve dünya ehli ile ilişkisi eşitler arası bir ilişki olamayacağı gibi hakemi
dünyada olan bir ilişki de olamaz).

C. Birinci Said dönemi

1. Birinci Said, bir “medrese kurucusu hoca” sıfatıyla, yani
bu günkü sisteme benzetmeye çalışacak olursak, bir vakıf üniversitesinin “kurucu
rektörü ve profesörü” olarak, mahalli yöneticileri ve merkezî yönetimdeki yöneticileri
izlemiş, konuşarak ve yazarak eleştirmiş, kendilerinden talepte bulunmuş, onlar
için projeler üretmiş ve uygulanmasını istemiştir. Siyaset kurumu ile ilişkisinde
bu açılardan bir tereddüt yoktur.

2. Bediüzzaman aynı dönemde çeşitli sosyal-siyasi organizasyonlarda
da aktif olarak yer almıştır. Derneklerde kurucu ya da öncü üye olmuştur. Bediüzzaman’ın
kurucu veya üye olduğu bazı dernekler de doğrudan siyasetle ilgili olmuş, milletvekili
seçimlerinde aday göstermiş, Meclis-i Mebusan’a üye göndermişlerdir (o dönemin hukuki-siyasi
sisteminde siyasi partilerin ayrı bir statüsü yoktur ve dileyen dernekler siyaset
yapabilmektedir).

Buna karşılık Bediüzzaman bizzat kendisi herhangi bir yönetim ya
da temsil makamına aday olmamıştır.

Bu da göstermektedir ki bu dönemde Bediüzzaman’ın bizzat kendisi
değilse de içinde bulunduğu ve işbirliği yaptığı çevre siyasi rekabet içinde yer
almış, iktidara da talip olmuş ve Bediüzzaman da onları desteklemiştir. Bu faaliyet
tarzını kendisi “siyasete girmek”¹⁹ ve “siyaset topuzu tutmak”²⁰ olarak tarif etmektedir.

Ancak unutulmamalıdır ki, Bediüzzaman’ın kuruluş aşamasında yer
aldığı, aktif olarak içinde bulunup yön verdiği ve sonraki hayatında Nur Talebelerine
de örnek gösterdiği İttihad-ı Muhammedî Cemiyeti bu mânâda “topuz tutan” bir yapı
değildir²¹.

3. Bediüzzaman, özellikle Osmanlının çok partili siyasi hayatının
son döneminde, partiler arası ilişkilerde yaşanan ve parti çıkarını devlet menfaatinin
önüne geçiren yaklaşımlar ile partidaşını particilik taraftarlığı içinde kutsayan
uygulamalar sebebiyle²², “siyasetin bazı fena neticelerini” görmüş ve aktif siyasetten
yani parti ve dernek mensubiyetinden uzak durmuştur. Meşhur, “şeytandan olduğu gibi
siyasetten de Allah’a sığınma” tavrı ilk olarak bu döneme rastlamaktadır.

Bu dönemde Bediüzzaman siyasete kavram ve kurum olarak negatif bir
anlam yüklemeye başlamıştır. (Siyasetle ilişkili diğer kişilerin de aynı dönemde
siyasete negatif anlam yüklemeye başlayıp başlamadıkları ilginç bir çalışma konusu
olarak önümüzde durmaktadır).

4. Bununla birlikte Bediüzzaman aynı dönemde ve sonrasında
devletten beklentilerini sürdürmüş, devleti korumayı da kendisi ve talebeleri için
bir görev olarak görmeye devam etmiştir. Mesela Osmanlı aydınlarının bir kısmının
taraftar olduğu İngiliz işgaline karşı fiilen ve fikren aktif bir direniş içinde
olmuştur. Bu da bir yönüyle siyasi nitelik taşıyan bu tartışmalara taraf olmayı
sürdürdüğünü, “bu mânâda siyaset” ile “bu biçimde ilgilenmeye” devam ettiğini göstermektedir.

5. Aynı dönemde, devletin eğitim bürokrasisine dâhil sayılan
ve bazı yönlerden bir zabıta üst kurulu gibi de çalışan²³ Darül Hikmeti’l-İslamiye'ye
kendisinin özel bir isteği olmaksızın üye yapılmış, üyelikte çok da gönüllü olmamakla
birlikte, üyelik vazifesinin hakkını vermek adına, oldukça aktif bir üye olarak
bu kurumda bulunmuştur.

D. Geçiş dönemi

Eski Said’in Yeni Said’e geçişi dönemini kapsayan İngiliz işgali
ve Ankara Hükümeti yıllarında Bediüzzaman devlet yönetimiyle ilgilenmeye devam etmiştir.
Ancak bir potansiyel milletvekili ve bakan olarak çağrıldığı ve bulunduğu Ankara’da
yaşadığı bazı siyasi tecrübeler ve gördüğü gidişat sebebiyle Ankara’dan ayrılıp
Van’a dönmüş ve siyaseti yani devlet idaresi ile ilgilenmeyi de -belli ki bir süre
için- bırakmıştır.

E. Yeni Said dönemi

1. Aslında ilgili olmadığı siyasi isyan hadiseleri bahane
edilerek Van’daki çevresinden, medresesinden ve talebelerinden ayırılıp Batı Anadolu’ya
sürgüne gönderildiği 1925’ten itibaren Bediüzzaman yeni bir Said olarak ortaya çıkmıştır.

2. Birinci Said -yukarıda da açıklandığı üzere- devletin
toplumsal bir üstyapı kurumu olduğunu, sağlam bir altyapıya sahip olmayan yani imanlı
ve ahlaklı bireylerden oluşmayan bir toplumsal yapıdan iyi bir devletin de çıkmayacağını
bilen, ama yine de, hem bireye, hem topluma ve hem de devlete aynı seviyede önem
veren bir dava adamıdır.

Buna karşılık Yeni Said, devletin yönetim yapısı ve kamu hizmetinin
gerekleri ile ilgilenmeyi sonraya bırakmıştır.

Birinci Said, gelecekte olacağını hissettiği ve öngördüğü bazı toplumsal
iyileşmelerden eserlerinde söz etmiş, bu iyileşmelerin aslında siyaset ve devlet
idaresi alanında değil önce iman ve ahlâk sahasında olacağını ise Yeni Said, yaşayarak
ve tecrübe ederek görmüştür²⁴.

Bu dönemde kaleme aldığı eserlerinde; halifenin, müceddidin ve mehdinin
vazifelerini sayarken bir tür sıralama ya da basamaklandırma yaparak; bireyin, toplumun
ve devletin ıslahı görevlerini sıralı hale dönüştürmüş; buna iman, hayat ve şeriat
basamakları adını vermiştir.

Bediüzzaman kendisini ve talebelerini, öncelikle, İslam’a hizmette
birinci sıradaki görev olan iman hizmeti ile görevli görmüştür²⁵.

Risaleler bu sebeple ana kavram olarak “iman”ı esas tutar. Bu hizmetin
ihlaslı bir biçimde yapılabilmesi de her şeyden önemlidir ve bu da siyasetten “uzak”
durmayı gerektirir²⁶.

Bu ikinci döneminde Bediüzzaman imanî eserler telif etmeyi ve bunların
değerini takdir edip sahiplenecek ve her zorluğa göğüs gererek neşredecek kapasiteye
sahip özel ve seçkin talebeler yetiştirmeyi esas hedef yapmıştır.

Bu sebeple Yeni Said’in siyaset kurumu ile ilişkileri artık farklıdır.
Şöyle ki;

3. Bu dönemde çok partili bir demokrasi olmadığından yöneticiler
siyasetçi değildi. Emir-komuta ile iş gören ve gördüren bir tür diktatörlüğün bürokratlarından
oluşmaktaydı. Bu dönemde Bediüzzaman da yöneticileri uzaktan ve dışardan izlemiştir²⁷.
Ancak bu izleme elbette yöneticilerin günlük ve sıradan icraatları ile ilgili olmadığı
gibi kasdî de değildir.

Bediüzzaman’ın bu dönemde siyaset kurumunu izlemesinin iki sebebi
vardır: Birincisi, tek parti döneminde, devrimci yöneticilerin kendisini ve hizmetini
tehlike olarak görmesi, izlemesi ve engel olmaya çalışması sebebiyle bu zulme karşı
bir tutum alma ihtiyacıdır²⁸. İkincisi ve daha önemlisi ise, yöneticilerin, milletin
ve ümmetin ittihadı, uhuvveti ve ahiretiyle ilgili olarak yaptığı olumsuz icraatları
takip etmek ve bunların bertaraf edilmesi amacıyla ne yapılabileceğini anlamaktır.

4. Bu dönemde Bediüzzaman’ın siyasetçilerin icraatlarından
ve genel olarak olan bitenden, gazeteler vasıtasıyla ve okuyanlar eliyle dolaylı
olarak haberdar olduğu anlaşılmaktadır. Ancak gerek sürgünde bulunduğu yerler ve
gerekse kendi öncelikleri sebebiyle günlük gazeteleri düzenli takip etmediği de
anlaşılmaktadır.

Bu dönemde gazeteciliğin resim ve yazılardaki gayr-ı ahlaki unsurlar
yönünden değil ama ceberrut rejime muhalif fikirler yönünden sıkı bir sansür altında
olduğu ve dolayısıyla gazeteler vasıtasıyla doğru habere ulaşmanın zor olduğu da
unutulmamalıdır.

5. Bu dönemde demokrasiye geçiş adı altında yapılan çeşitli
çok partili siyasi hayat denemelerinden, herkes gibi Bediüzzaman da bir biçimde
haberdar olmuş ancak bunları önemli ve değerli görmemiştir²⁹.

6. Bediüzzaman, bu dönemde gerçekleşen ve bazıları dinî bir
içerik de taşıyan çeşitli isyanları ise, prensip olarak dâhilde silahlı harekete
karşı olduğundan dolayı, hiçbir biçimde izlememiş ve ilgilenmemiştir. Dolayısıyla
bu konu siyasetle değil, dinî tebliğ için “müsbet hareket” etme mecburiyeti ve “masumların
hakkı” kavramı ile ilgilidir.

7. Ancak Bediüzzaman bu dönemde dahi, yönetimin de katkısını
gerektiren, Medresetüzzehra gibi projelerini gündemde tutmayı sürdürmüştür. Yöneticilere
mektuplar yazmış, aracılar göndermiş, bilhassa mahkemelerdeki müdafaalarında öncelikle
talebelerine ve hizmetine karşı takınılan zalimce tutumun değiştirilmesini talep
ederken bu konunun memleketin ve milletin mukadderatıyla ilişkisini de ortaya koymuştur.

Mesela hacca gidişin kontrollü de olsa serbest bırakılmasını Risale-i
Nur hizmeti adına olumlu bir değişiklik olarak değerlendirmiş, bu seyahatlerin,
Türkiye’nin manevi medar-ı iftiharı ve âlem-i İslam’ın manevi rabıtası olarak gördüğü
Risale-i Nurların İslam dünyasına ulaşmasına vesile olmasını sağlamış ve böylece
ittihad-ı İslam hedefine adım atmıştır.

8. Bediüzzaman bu dönemde kanunlara ve yetkililerin emirlerine
genellikle itaat etmiştir. Dinî bir görev ve insanî bir hak olarak gördüğü başlıca
üç hususta ise direnmiştir:

(1) Kendisinden dinî nasihat isteyenlere nasihat etmeyi sürdürmüş,
(2) eserlerinin yayılmasını engelleyenlere direnerek bunların neşrine devam etmiş
ve bir de (3) dinî-örfî kisveyi çıkararak devrimlere tabi olması yolundaki ısrarlı
talepleri ve cebrî zorlamaları reddetmiştir.

9. Bediüzzaman Mustafa Kemal’in 1938’de ölümünden sonraki
dönemde, özellikle siyasette çeşitlenmenin kısmen de olsa yaşandığı 40’lı yılların
ikinci yarısında, devlet ve idare kurumunun ceberrudâne gidişatında bazı değişikliklerin
olabileceğini öngörmüş ve bu değişikliği hayra yöneltmek üzere siyaset kurumuna
ilgisini kısmen artırmıştır. Bu dönemde, yerel yöneticilere, siyasilere ve özellikle
CHP üst yönetimine bazı mektuplar yazarak onları adalete ve milletin mukaddesatı
lehinde icraata davet etmiştir³⁰.

Bu tutumu, onun, “siyaset kurumuyla ilgilenmeye artık hiçbir biçimde
gerek yok” demediğini göstermek yanında “bu partiden adam olmaz, yeni bir tarz için
yeni bir düzenin kurulmasını beklemek lazım” anlayışında olmadığını ve mevcudu ıslah
için ne yapılabilecekse yapmayı sürdürdüğünü göstermesi açısından da önemlidir.

10. Bediüzzaman’ın 1950 öncesinde seçimlerde oy kullandığına
dair herhangi bir bilgi yoktur. Esasen sürgün ve mahrumiyet gibi uygulamalar sebebiyle
seçmen listesine alınmamış olması da muhtemeldir. 1946 seçimlerinde Demokrat Parti
de dâhil çeşitli partiler seçime girmiştir, ancak seçim sistemi ve sayım yöntemindeki
antidemokratik uygulamalar sebebiyle bu seçim sağlıklı bir seçim olmamıştır.

F. Üçüncü Said dönemi

1. İkinci Dünya Savaşından sonra, dış dengelerin de etkisiyle,
Türkiye’nin siyasal sisteminde demokrasi yönünde değişiklikler olmuş ve ardından
1950’de yapılan seçimlerde Demokrat Parti iktidara gelmiş, bu yıllardan itibaren
Bediüzzaman’ın siyaset kurumu ile ilişkilerinde yeni bir dönem başlamıştır.

Bediüzzaman’ın hayatının bu dönemine Tarihçe-i Hayatı’nda Üçüncü
Said dönemi³¹ adı verilmiştir. Ancak bu isimlendirme yanlış anlaşılmamalıdır. İlk
iki Said’den tamamen farklı ya da İkinci Said’in Birinci Said’den farkı kadar farklı
ve yepyeni bir Said Nursi dönemi yoktur. Bediüzzaman’da ve talebelerinde, sadece,
“Said’in üçüncü dönemi” ya da “İkinci Said’in ikinci dönemi” denilmeye uygun bazı
değişiklikler vardır. Şöyle ki;

2. Her şeyden önce, Bediüzzaman siyasetin fena neticelerinin
bu yeni demokrasi denemesi döneminde de ortaya çıkabileceğini öngörmüş ve “şeytandan
ve siyasetten Allah’a sığınma” prensibini İkinci Said’de olduğu gibi bu dönemde
de uygulamıştır.

Ancak bu yeni dönemde siyaset ve dolayısıyla siyasetten Allah’a
sığınmanın sebebi kısmen farklılaşmıştır.

3. Bu dönemde çok partili siyasi hayatın getirdiği “parti
tercih edebilme hakkı” ve buna bağlı (gazete neşriyatında çok seslilik, dinî hizmetler
alanında kısmen hürriyetlerin sağlanması gibi) diğer farklar sebebiyle, siyaset
kurumu ile ilişki kurmanın ya da kurmamanın mânâsı ve mahiyeti değişmiştir.

Birinci başlıkta da açıkladığımız gibi, devlet idaresi mânâsındaki
siyaset kurumunun “prensip olarak kötü ve şeytanî” olarak kabul edilmesi gibi bir
durum Bediüzzaman için zaten söz konusu olamaz. Bu sebeple Bediüzzaman devlet yönetimi
ile “ilgilenmeyi” ya da “ilgilenilmesini” prensip olarak reddetmiş değildir.

Bediüzzaman’ın siyasete karşı soğuk duruşunun o tarihe kadarki sebebi,
siyasetin menfi yönü denince akla gelen tek husus olan siyasetteki yozlaşma idi.
Bediüzzaman Osmanlının son döneminden itibaren, halkın, yöneticilerin ve yönetim
ilkelerinin bozulması sebebiyle siyaset pratiğinin yozlaştığını, bu tarzın siyasete
hâkim olmuş olduğunu bizzat siyasetin içinde bulunarak görmüş ve bu sebeple Yeni
Said’e geçerken siyasetten de Allah’a sığınmıştır. Bu tercih sebebiyle Bediüzzaman
siyaset kurumunun (kurumsal yapısının) ıslahını, aynen devletin ıslahı gibi, sonraya
bırakmıştır.

4. Ancak İkinci ve bilhassa Üçüncü Said döneminde siyasetin
iki menfi yönü daha ortaya çıkmıştır:

Birincisi; hem tek parti döneminde ve hem de o geleneğin siyasette
kısmen devam ettiği DP döneminde ve genel olarak bu çağda, devlet idaresi ve dolayısıyla
siyaset, adalete aykırı bir kural üzerine tesis edilmiştir: Kamu yararı adına bireysel
yarar göz göre göre ve açıkça feda edilmekte, devletin devam ve bekası adına şahısların
hakkı ve hayatı hiçe sayılmaktadır. Siyasi taraftarlıklar bu icraata ve dolayısıyla
bu zulme taraf ya da ortak olmak mânâsına gelebilir³².

İkincisi siyasi bir tavır takınarak siyasetle ilgilenmek, taraf
olmak mânâsına geleceğinden³³ dinî nasihate zarar verebilir³⁴. Bu sebeple Bediüzzaman,
bu dönemde, devlet yönetimini elde etmeyi yani iktidar olmayı ve bu amaçla organizasyonlar
kurmayı reddetmiştir.

Yine bu sebeple Bediüzzaman kendisini ve talebelerini topluma karşı
yeni bir görevde ve pozisyonda görmüştür. Şöyle ki;

5. Üçüncü Said ve talebeleri, artık büyük bir cemaat haline
gelmişlerdir; fakat salt dinî bir cemaattirler. Siyasi ve dünyevi cemaat ve komitelerle
ve partilerle bir benzerlikleri yoktur. Gerçekten partilerin birincil amaçları dünyaya
ait bir kavram olan “devleti yönetmek”tir. Hatta arka planda bir saik olarak dine
hizmeti hedef tutuyor olsalar dahi neticede birincil amaç aynıdır. Nurcuların ise
“devleti elde etmek” ya da “yönetimi ele geçirmek” gibi bir hedefleri yoktur.

Böylece Üçüncü Said de İkinci Said gibi “nur-topuz” ayrımını sürdürmüştür.
Şöyle ki;

Dine hizmet etmek için nurun, yani “Kur’an nurunu göstermek ve bununla
imana davet etmek” mânâsındaki nasihatin doğru ve yeterli olduğunu kabul etmiş,
“siyaset topuzunu elde tutmak” dediği “devlet kudreti vasıtasıyla günahı engelleme”
uygulamasından uzak durmuştur.

Bediüzzaman’a göre din hizmeti yapanın aynı zamanda devlet kudretine
de talip olmasının ve ikisini bir arada yürütmesinin zorluğu hususunda Hz. Ali’nin
hayatı da bir örnektir. Hz. Ali’nin maddi hilafetten çok manevi hilafete ehil olduğunu³⁵
ve onun neslinin de kaderin de sevkiyle buna yöneldiğini aktarmaktadır. (Bediüzzaman’ın
Risale-i Nur’u ve Nurcuları bu neslin devamı ve varisi olarak görmesinin bir sebebi
de bu benzerliktir)³⁶.

Bediüzzaman, din hizmeti yapabilecek kapasiteye sahip kişilerin
devlet iktidarını ve buna bağlı her tür iktidarı-gücü-kudreti ele geçirmesine ya
da devlet kudretini dinî hizmette ya da dinî nasihatta bir araç olarak kullanmaya
çalışmasına karşı çıkmıştır. Aynı elde hem nurun hem topuzun bir arada bulunmasına
karşı çıkmasının sebebi de bu durumdan kaynaklanan münafıklaştırma riskidir³⁷.

6. Bediüzzaman devleti hangi siyasi ekolün yönetmesi gerektiğini
de yukarıdaki bağlamda açıkça ifade etmiştir: Devleti, din hizmeti yapacak olanların
önünü açacak ve onlara hakkıyla hürriyet verecek olan “demokratlar”ın yönetmesi
gerekir³⁸.

7. Dolayısıyla Bediüzzaman’ın ve talebelerinin oluşturduğu
şahs-ı manevinin siyasi partilerle ilişkileri organik bağ ya da yakınlık biçiminde
değil, olsa olsa “işbirliği” ilişkisi biçiminde olabilir. Bu sebeple Nurcular, kurumsal
olarak, siyasetin ve devlet kudretine talip olan siyasi partilerin dışındadırlar.
Bu yönden Bediüzzaman’ın bu dönemdeki durumu Birinci Said’e değil, İkinci Said’e
benzer.

8. Bediüzzaman’ın bu dönemde siyaset kurumu ile İkinci Said’e
nazaran daha yakın ilgilenmiş ve daha yakından ilişki kurmuş olmasının sebebi gayet
açıktır:

Birinci olarak, artık çok partili bir siyasi hayat vardır. Seçme
hakkı, vatan ve millet menfaati için kullanılması gereken bir hak ve aynı zamanda
görevdir.

İkincisi, Bediüzzaman’ın temellerini kurduğu ve kitabını yazdığı
“iman hizmeti” adlı faaliyetin devletle de ilgisi vardır. Öncelikle devlet yetkisini
kullananlardan kaynaklanan zulüm bitirilmelidir, bunun için, artık makul hale gelmiş
olan devletten talepte bulunmak gerekir. Ayrıca devletin, hürriyet ortamı sağlayarak
engelleri kaldırması ve “gölge etmemesi” gerekir. Son olarak devletin, Diyanet gibi
kurumlar eliyle, Risalelerin neşrine fiilen de yardımcı olarak “Nurcular”a destek
olması mümkündür.

Üçüncüsü, devletin genel olarak dinî hizmetler ve İslam dünyasını
da ilgilendiren milli ve milletlerarası hizmetler hususunda eski hatalarını sürdürmemesi
ve bu amaçla ikaz edilmesi ve yönlendirilmesi gereklidir.

9. Bu amaçlarla kurulan ilişkide bilgilenme ve haberleşme,
gazeteler ve dine taraftar siyasetçilerle kurulan kişisel ilişki ve irtibatlar ile
yürütülmüştür. Bu dönemde Bediüzzaman gazeteleri iki sebeple takip ettirmiştir:
Birincisi siyaset âleminde neler olup bittiğini izlemek ve buna göre tavır belirlemek,
ikincisi de Risaleler ve Nurcular hakkındaki lehte ve aleyhte yayınlardan haberdar
olmak.

10. Bediüzzaman bu dönemde “ilgisiz olmak” anlamında “siyaset
dışı” olmadığı gibi siyasi partilerden birini tercih hususunda, “tarafsız” ya da
“partiler üstü” de olmamıştır. Talebelerine de böyle bir tutum tavsiye etmemiştir.
Ancak klasik anlamıyla “siyasetin içinde” de olmamıştır. Şöyle ki;

11. Bediüzzaman’ın bu dönemde Demokrat Parti’yi “desteklediği”
hususunda bir tereddüt ve şüphe bulunmamaktadır. 1957 seçimlerinde oy kullanmış;
oyunu, başka bir partiye oy vermiş olabileceği yolunda oluşabilecek istifhamları
ve dedikoduları önleyebilmek amacıyla bilinçli bir biçimde açıktan atmıştır³⁹.

Öncelikle, DP’yi destekleme sebebi konjonktürel değil ilkeseldir.
Bu durum, Bediüzzaman’ın, bu dönemde yazdığı bazı mektuplarda, demokratlara yön
verirken, DP ile Osmanlı demokrasisi döneminde faaliyet göstermiş olan -kendisinin
de içinde yer aldığı- Ahrar Fırkası arasında fikrî bağ kurmasından anlaşılmaktadır.
(Bu bağın o dönemde ve sonrasındaki demokratlarca dahi Bediüzzaman kadar güçlü biçimde
kurulmamış olması ayrıca kayda değer bir husustur).

DP’yi sadece “CHP’nin alternatifi” ya da “CHP’nin tek alternatifi”
olduğu için değil, fikren demokrat bir parti olduğu ve esasen kendisi de Birinci
Said döneminden beri demokrasi ve hürriyetlerden yana olduğu için desteklemiştir.
Bu durum, o tarihte DP’nin tek alternatifinin CHP olmayışından ve özellikle Millet
Partisi gibi “sağcı-muhafazakâr” seçmene hitap eden partiler varken DP’nin tercih
edilmiş olmasından açıkça anlaşılmaktadır.

12. Bediüzzaman partileri hak-batıl biçiminde tasnif etmemiş,
DP’yi “iyi parti” diğerlerini “kötü parti” olarak tarif etmemiştir. Talebelerine
verdiği son derste “ehvenüşşer” prensibini zikretmesi⁴⁰ de göstermektedir ki, kendi
hayatı boyunca Bediüzzaman siyaset kurumunu defolu ya da yozlaşmış bir kurum olarak
görmüştür. Bu durumun düzelmesi için ise siyasete değil, siyasete de malzeme üreten
kaynak durumundaki topluma ve onun yapı taşı olan bireye bakmak gerektiğini teşhis
etmiştir.

Bu açıdan bakıldığında toplumun her kesiminin yüzde altmış-yetmişi
tam dindar oluncaya kadar siyaset kurumu da “hayır” tarafı ağır basan bir kurum
haline gelmiş olmayacaktır.

Bediüzzaman siyasette çoğunluğun eğilimine ya da tercihine tabi
olmak ya da çoğunluğun gittiği yoldan gitmek gibi bir kriter de uygulamamıştır.
(Kendi doğruları ile yaşamak olarak nitelendirilebilecek olan bu katı tutum, bir
manevi “lider” için ve siyasete o liderle bağlanan kitle için esasen son derece
normaldir). Bediüzzaman Demokratlara, “halkın” veya “sağcıların” ya da “dindarların”
çoğu destek verdiği için değil, demokrat oldukları ve iktidara geldikleri takdirde
dine de faydalı olacakları için destek vermiştir.

Bediüzzaman siyaseti sağ-sol ekseninde değerlendirmemiştir. DP’yi
“sağcı” olduğu için değil, demokrat olduğu için desteklemiştir⁴¹. (Esasen onun yaşadığı
dönemde bu ayrım bu günkü mânâsıyla bilinen ve sık kullanılan bir kavram da değildi).

Aynı şekilde Bediüzzaman siyasetle ilişkili kişileri “Müslümanlar
ve diğerleri” biçiminde bölücü bir tasnifle değerlendirmeye karşı çıkmış, bunu dini
siyasete alet etmek olarak değerlendirmiş ve dine de aykırı bulmuştur.

13. Bediüzzaman’ın DP’yi destekleme biçimi, siyaset kurumu
ile ilişkisinin sınırları açısından özellikle önemlidir⁴²:

-Fikren destekleyerek, yapılan ve yapılacak icraatlar konusunda
ruh ve cesaret vermiştir.

-Fikren yön vererek, yapılacak icraatlar konusunda tavsiyelerde
bulunmuştur.

-İcraatlarını eleştirerek yanlışlardan uzak durmalarını sağlamaya
çalışmıştır. Ancak dikkat edilmelidir ki; DP’ye yönelik eleştirilerini, seçmenin
DP’den vazgeçmesine sebep olacak biçimde yani açıktan ve yıkıcı-vazgeçirici biçimde
değil, doğrudan muhataba yönelik ikaz biçiminde ve dolayısıyla daha fazla oy almasını
sağlayacak bir üslupla yapmıştır. Esasen bu durum, Bediüzzaman’ın, talebeleri tarafından
“hüsn-ü zan ve adem-i itimat” olarak ifade edilen prensibine uygun olduğu gibi yine
Bediüzzaman’ın aktardığı ve her hususta tatbik ettiği “fena bir adama “iyisin iyisin”
desen, iyileşmesi ve iyi adama “fenasın, fenasın” desen fenalaşması çok vukû bulur”⁴³
prensibine de uygundur.

-Dost/kardeş/talebe tasnifinde dost ya da kardeş seviyesinde bulunan
ve herhangi bir sebeple siyasetle ilgilenen bazı talebelerine yön vererek, kendilerini
cemaatin temsilcisi gibi görmeye kalkışmaksızın yani kendi adlarına hareket ederek
siyaset yapma izni vermiş, DP’de siyaset yapmalarını ve dolayısıyla devlete ve siyasete
bu parti üzerinden yön vermelerini tavsiye etmiştir.

-Seçimlerde DP’ye oy vermiş ve bunu açıkça ifade etmiştir.

-Seçimlerde talebeleriyle birlikte ve yekvücut olarak hareket etmiştir⁴⁴.
Başka partiye oy isteyen talebelerini bundan vazgeçirip DP lehinde çalışmalarını
emretmiş ve böylece kendisinin ve talebelerinin siyasi tutumunun yanlış anlaşılması
ihtimalini bertaraf etmiştir.

-Partililerle ve yönetimle siyasi pazarlığa girmemiş, desteğine
karşılık kendisine ya da talebelerine milletvekilliği ya da bakanlık verilmesi veya
bürokraside terfi ya da kadro verilmesi gibi talepleri olmamıştır. Risale-i Nur
hizmetine destek olunmasını ve din lehinde icraatlar yapılmasını istemekle yetinmiştir.
Siyasilerden gelen bu yöndeki çeşitli talepleri de nazikçe ve hakkaniyetli biçimde
reddetmiştir⁴⁵.

-“Particilik taraftarlığı” yapmamış, bunu yanlış bulduğunu açıklamış,
Nur Talebelerinden siyasetle ilgilenenlere de ağırbaşlılığı ve hakperestliği tavsiye
etmiştir.

-DP’nin muhalifi durumundaki CHP ve diğerleri hakkında yıkıcı bir
muhalefet yapmamıştır.

14. Bediüzzaman’ın ve talebelerinin “demokratlığı” da yukarıdaki
bilgiler bağlamında değerlendirilmesi gereken bir husustur.

Bediüzzaman hakkında, “Demokrattı” ya da “Demokratlardandı” denebilir
mi?

Bediüzzaman, Birinci Said döneminde bir partiye “mensup” olmadığı
gibi 1950’den sonraki çok partili hayat döneminde de Demokrat partiye “mensup” olmuş
değildir. Esasen bir dinî tecdit hareketinin kurucu liderinin bir başka gruba “mensup”
olması beklenemez. Hele bu, bahse konu grup siyasi bir organizasyon ise, tamamen
anlamsızdır.

Ancak Bediüzzaman, hayatı boyunca hürriyetten yana olmuş olması
sebebiyle, zihniyeti ve düşünce dünyası itibariyle “demokrat” ya da “demokratça”
bir siyasi duruşa sahip olmuştur. Buna, Birinci Said döneminde, bir partinin adını
da vererek “ahrar” yani “hürriyetçi” olmak demişken, Üçüncü Said döneminde yine
hürriyetçilik adını vermiştir.

Yine Bediüzzaman bir siyasi akım olan demokratları şahsen ve talebeleriyle
açıktan desteklerken, siyasilerle muhatap olan talebelerinin kendilerine “Demokrat
Nur Talebeleri”⁴⁶ adını vermelerini ve siyasilere bu isimle muhatap olmalarını uygun
bulmuştur.

IV. Bediüzzaman’dan Sonra Takipçilerinin Siyasetle İlişkileri

A. Meşveret ihtiyacı ve kısa tarihçe

1. Bediüzzaman vefatından sonra, cemaati ve hizmeti yönetmek üzere
yerine bir halife-veliaht ya da mirasçı-varis bırakmamıştır. Eserlerinde neşredilmiş
olan⁴⁷ vasiyetnamelerde adı geçen öz kardeşi ve diğer bazı talebeleri de Bediüzzaman’ın
miras anlamında tek kayda değer serveti olan (Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’na
tabi gayrı maddi malvarlığı durumunda olan) Risale-i Nur Külliyatının varisleri
ve dolayısıyla neşriyat hizmetinin müdebbirleri (idarecileri) durumundadırlar. (Ancak
bu vasiyetnamelerin o tarihte yürürlükte olan Medeni Kanunun tarifine uygun ve dolayısıyla
hukuken geçerliliği olan vasiyetname niteliğinde belgeler durumunda olmaması sebebiyle,
bu varisler de bu mirası hususi mamelek olarak muhafaza edememişler, zaman içinde,
Risaleler herkes tarafından basılıp satılabilen eserlere dönüşmüştür. Bu ayrı mesele…)

Bediüzzaman, talebelerinden, vefatından sonra, iman hizmetiyle doğrudan
ya da dolaylı olarak ilgili olan, önemli ya da önemsiz her konuda, neyi nasıl yapmaları
gerektiği hususunda, kendi aralarında meşveret etmelerini istemiştir.

2. Bediüzzaman’ın vefatından sonra talebeleri arasında ilk on yıl
içinde merkezî bir meşveret sistemi kurulamamıştır. Bu sebeple, birbirinden kısmen
bağımsız hareket eden ve her biri kendi bölgelerindeki hizmetlerle ilgilenen kıdemli
ve vasıflı Nur Talebeleri, 1960 ile 1970 arasında, parti tercihi ve diğer siyasi
konularda kendi çevreleriyle meşveret ederek bir sonuca ulaşmışlardır. Diğerleri
de onlara tabi olmuştur.

Bediüzzaman tarafından demokratların desteklenmesinin üzerinden
henüz fazla zaman geçmemiş olduğu için ve hatıralar da henüz sıcak olduğu için,
bu dönemde siyasi konuları gündemine alan yarı bağımsız gruplar ve ekipler, gerek
liderleri ve gerekse meşveret heyetleri itibariyle, hemen hemen aynı sonuçlara ulaşmışlardır.

3. Ancak 1969’dan itibaren siyasetin kendi içindeki çalkantılar
ve bölünme-birleşmeler, özellikle “sağ” partiler olarak anılan İslamcı ve milliyetçi
partilerin ve karizmatik liderlerin ortaya çıkması, siyasetle bir biçimde ilgili
ya da siyasete meraklı bazı Nur Talebelerinin, meşveretlere rağmen ve bireysel tercihlerle,
demokratları bırakıp, milliyetçilere ve özellikle Siyasal İslamcılar denilebilecek
bazı dindarlara yakınlaşmasına sebep olmuştur.

1980 ihtilalinden sonra siyasi hayatın tarlası olan siyasi partilerin
önce kapatılıp sonra da kontrollü biçimde ve sınırlı olarak verilen izinlerle açılmasıyla,
siyaset, kendi mecrasında tabii biçimde akan bir dere yatağı olmaktan çıkmış, mühendislik
ürünü bir alan haline gelmiştir. Bu durum Nur Talebelerinin önce ihtilale ve anayasasına
karşı tavırlarında ve ardından 1983’ten itibaren ve özellikle 1991 seçimleriyle
birlikte parti tercihlerinde ayrışmalara yol açmıştır.

4. Bu gelişmeler ve diğer bazı tesirler, bir yandan ana hizmet ekibinin
dışında farklı meşveret gruplarını ortaya çıkarırken, diğer yandan da Nurcuların
içindeki siyasi çeşitliliği, cemaate dışardan bakanlar üzerinde tereddütlere sebep
olacak biçimde ve ölçüde artırmıştır.

Her bir grup, siyaseten kendi tarzını ve tercihini, kendi okumalarına
ve yaklaşımlarına göre kendisi belirler hale gelmiştir. Bu arada bazı gruplar da
siyasi parti tercihlerinde Risalelerin artık kullanılamayacağını iddia etmeye başlamışlar,
Risalelerdeki kriterler yerine başka kriterlere göre tercih belirlemeye yönelmişler
ya da kendilerine yakın kitleyi parti tercihi noktasında serbest bırakma yolunu
seçmişlerdir.

5. Bütün bu yaşananlar, Bediüzzaman’dan sonra siyasi tercihler hususunda
hangi prensiplere uyulacağını doğru biçimde tespit etmek gerektiğini göstermektedir.

B. Siyasi tercihlerde temel prensipler

1. 1960 ihtilalinden sonra Demokrat Parti’nin kapatılmış ve kadrolarının
da dağıtılmış olması sebebiyle Nur Talebeleri yeni demokrat partiyi ya da “en demokrat
olan partiyi” bulup ona oylarıyla ve sair uygun biçimlerde destek vereceklerdir.

İşte bu aşamada bir tür içtihat gerekli hale gelmektedir. Bu içtihadın
Demokrat Parti’nin devamı olan partiyi bulma amacına yönelik olacağı açıktır. Bu
parti ile ilişkilerin biçimi ve ağırlığı hususu, zaten 1960 öncesi uygulamalar ışığında,
yukarıda anlatıldığı biçimde netleşmiştir.

2. Akla gelebilecek soru şudur: Demokratların bulunup desteklenmesi
prensibi sürekli bir prensip midir? Başka kriterler ve başka ihtiyaçlar ön plana
çıkamaz mı?

Bediüzzaman Emirdağ Lahikası’nın ikinci cildinde yer alan meşhur
“dört parti tahlili” mektubuna “bu vatanda şimdilik dört parti var”⁴⁸ diyerek başlamakta
ve niçin diğer üç siyasi akımdan birine değil de demokratlara destek verilmesi gerektiğini
açıklamaktadır. Bu mektubunda, halkın yüzde altmış yetmişi tam dindar olmadıkça
din adına siyasetin tehlikeli ve faydadan çok zarar verici olabileceğini de açıklamaktadır.

Bu durumda, en azından halkın yüzde altmış yetmişi tam dindar oluncaya
kadar, din adına siyaset yapan partilerin değil demokratların desteklenmesi, Bediüzzaman’ın
talebelerine bir tavsiyesidir.

C. Meşveretin yöntemi ve konusu

1. Öncelikle belirtelim ki, siyasi tercihler hususundaki meşveretlerin
sonuçları Nur Talebeleri arasında bölünüp parçalanmaya ya da ayrışmaya sebep olmayacaktır⁴⁹.
Bir Nur Talebesinin herhangi bir sebeple meşveret sonuçlarına riayetsizliği dahi
tek başına bir dışlama ya da kınama sebebi olmayacaktır. Zira Nur Talebeleri için,
meşveretin hukukunu muhafaza etmek mânâsında meşverete riayet etmek ve ihtilafa
düşmeden hizmet etmek, bireysel olarak hangi partiye oy verildiğinden daha önemlidir.

Ancak parti tercihinin cemaatin dost çevresiyle paylaşılması aşamasında
özellikle bu çevreden bazı itirazların gelmesi mümkündür. Bu durum bazen, “cemaat
içinde” aykırı ses varmış gibi de görünebilir. Bunu engellemek için tercihlerin
ilgililere ve kamuoyuna, aksülamel yapmayacak biçimde bildirilmesi tavsiye edilmiştir⁵⁰.

Siyasetin aksülamel gibi zararlı sonuçlarının bertaraf edilebilmesinin
yolu, elbette, tarafsız kalmak ya da sessiz kalmak ve siyasi tercih ve görüşünü
gizlemek değildir. Zararlı sonuçlardan uzak durmak için, basılı veya elektronik
gazete ya da dergi veya kitap neşretmek gibi yollarla muhatabı belirsiz kanaat açıklamaları
yapmak en uygun yöntemdir. Zira bu yöntemde hiç kimse bir etki ya da zorlama altında
kalmaz ve kendisini zorlanmış hissetmez. Aynı şekilde bu yöntemde muhatap, bilgiyi
“tart”ar ama “tartış”maya gerek kalmaz, beğenirse alır, kabul eder, beğenmezse okur
geçer.

Cemaatin, kendi siyasi duruşunu, meşveret ortamında dile getirilen
ve kabul gören gerekçeleriyle birlikte, gazete, kitap ve dergilerde yayınlaması
işte bu sebeple uygun ve aksülamel yapmayacak bir yöntemdir.

Yine bu yöntemin sağlıklı işlemesi için yayın politikasının da meşveretle
belirlenmesi ve meşveretçe denetlenmesi gerektiği açıktır.

Yayınlarla dile getirilen siyasi tercihi kendi aklına veya kendi
siyasi tercihine uygun bulmayan kişiler olabilir. Ama elbette bunların da aynı yollarla
kendi tercihlerini bildirme ve yayma hakkı olacaktır.

2. Bediüzzaman’a göre, parti tercihi hususu, meşveretle karar verilmesi
ve meşverete tabi olmayı kabul etmiş olanlarca uyulması gereken konulardandır. Zira
Bediüzzaman hayatta iken parti tercihi hususunda Nur Talebelerine açıkça bir yön
verdiğine ve uymalarını istediğine göre, vefatından sonra da yekvücut olarak ve
meşverete uyarak hareket etmelerini isteyeceğinde şüphe yoktur⁵¹.

Ancak özellikle ihtilal sonrası dönemler gibi siyasete dışardan
müdahalenin yoğun olduğu dönemlerde, meşveretin, bir yön lehinde karar vermemesi
ve sandığa gitmeme ya da boş oy kullanma seçeneklerini gündeme getirmesi de mümkündür.

3. Siyasi konuların müzakere edileceği meşveretlerin diğer konuları
müzakere etmekle ve karara bağlamakla görevli meşveretten farklı bir heyet olarak
oluşturulması gerekli midir? Bir tür uzmanlar heyeti ya da özel bilgilere sahip
haslar heyeti’nin yetkili olması gerektiği düşünülebilirse de bunun kararını da
nihayetinde ana meşveret sistemi verecektir.

Ancak “karar meşvereti” ile “danışma meşvereti” arasındaki farka
dikkat çekmek gerekir. Meşveret heyeti “uzman”lardan değil “ilgili”lerden ya da
onların temsilcilerinden oluşur ve kararı kendisi verir. Bu heyet uzmana ya da uzmanlara
danışır ve onlarla da meşveret eder, ama karar meşvereti heyetinin, danışma meşveretinde
ortaya çıkan uzman görüşünü kabul etmek gibi bir mecburiyetinin olmadığı açıktır.

4. Genel seçimlerde farklı mahallerde milletvekili aday listelerine
göre farklı partilere oy verilebilmesinin kararlaştırılması, aslında meşveret etmemek
demektir. Zira genel seçimlerde nihayetinde milletvekilleri değil, partiler oylanmaktadır
ve önemli olan millet meclisinde partiler arasındaki sandalye ve oy dağılımıdır.
(Bununla birlikte mesela -partilerin grup kararı alamadığı- anayasa oylaması gibi
bir oylamanın görev olarak öne çıkacağı bir meclisi oluşturacak olan seçimler öncesinde,
bilhassa partilerin aday listeleri ve programları da birbirine çok benzemeye başlamışsa,
meşveretin, mahalli şartlara ve adaylara göre karar vermeyi uygun görmesi ve yetkisini
mahallere devretmesi pekâlâ mümkün olabilir).

5. Parti tercihinde liderin kişiliğinin rolü nedir ve ne olmalıdır?

Bu soru aslında demokrasi kültürünün gelişmişliği ile de ilgilidir.
Kültürel demokrasiye ulaşmış ülkelerde sistem demokrasisi “partilerin liderleri”ni
ortaya çıkarır, karizma partinin ilkelerinden ve projelerinden başlar ve lidere
de sirayet eder.

Oysa gelişmemiş demokrasilerde, seçmen karizmatik liderler arar
ve partileri liderlerine göre değerlendirir. Böyle bir sistem “liderlerin partileri”ni
ortaya çıkarır. Bediüzzaman’a göre zaman şahıs zamanı değil şahs-ı manevi zamanıdır.
Zira şahıslar, dahi de olsalar kolaylıkla alt edilebilirler, çürütülüp gözden düşürülebilirler.
Dolayısıyla öncelikle lidere değil içinden liderler çıkarabilen kitleye ve fikirlerine
bakılmalıdır.

Ancak bu bilgiler liderin tümüyle önemsiz olduğunu da göstermez⁵².

6. Tercih edilen partinin bir önceki seçimlerde ne oranda oy aldığı
ve kamuoyu yoklamalarına göre ne kadar oya sahip olduğu gibi hususlar kural olarak
parti tercihinde nazara alınacak hususlardan değildir. Zira ülkemizde siyasi çalkantılar
ve demokrasi tarihindeki kesintiler sebebiyle partiler (bir ağaca benzetilecek olursa)
sürekli olarak ya kökten kesilmekte, ya budanmakta ya da toprağı değiştirilmektedir.
Halk, partileri ancak deneme yanılma ile anlamaya çalıştığından, partilerin fikrî
ve felsefi temelleri ile pratikte aldıkları oylar arasında ciddi uçurumlar olabilmektedir.

Bu sebeple tercih tespitinde önemli olan, partilerin geçmişte aldıkları
oylar ve anketlerle tahmin edilen oyları değil, kurucu ve yönetici kadrolarının
kimlerden oluştuğu, fikrî yapıları ve programlarıdır.

Bununla birlikte bazı hallerde geçmiş döneme ait oy oranları (eğer
istikrar kazanmışsa) bir ipucu olabilir.

7. Parti tercihlerinde önemli olan elbette partinin adı değildir.
Özellikle ihtilallerden sonra yeni kurulan partilerin hangisinin Demokrat Parti’nin
devamı olduğu ya da hangisinin daha demokrat olduğu konusunda karar verirken partilerin
adında demokrat kelimesinin bulunup bulunmamasının önemi yoktur. Önemli olan partilerin
kendi kendilerine biçtikleri rol ve bu rolün kamuoyunda nasıl algılandığıdır. Mesela,
milliyetçi bir parti, adında demokrat kelimesine yer verebilir ve hatta lider kadrosunda
demokrat olmak isteyenler de bulunabilir. Ama tek başına bu niyet, onun demokrat
bir parti olmasını sağlamaya yetmeyebilir.

Aynı şekilde, partilerin birleşmesinde ve bölünmesinde de yeni ortaya
çıkan partinin yeterince demokrat olup olmadığı belirlenirken isme değil, parti
programına ve kurucu kadronun fikriyatına ve siyasi mazisine bakılacaktır.

Esasen Bediüzzaman partilere tabelalar ve tüzel kişiler olarak değil,
birbirinden farklı siyasi temellere ve yöntemlere dayanan ekiplerin ve kitlelerin
beraberliğiyle ortaya çıkan sosyal akımlar olarak bakmaktadır⁵³.

8. Anayasa gereği zaman zaman yapılacak olan referandumlarda, meşveretin,
evet ya da hayır yönünde oy kullanma kararı alması mümkün olabileceği gibi, bilhassa
referandumun dolaylı sonuçlarının doğrudan sonuçlara göre daha etkin olabileceği
hallerde, sandığa gitmeme ya da geçersiz oy kullanma gibi seçeneklere de geçilebilir.

9. Bediüzzaman’ın yaşadığı dönemde ülkemizde bu günkü gibi net ve
zorunlu bir mahalli idare teşkili ve mahalli seçim heyecanı yoktu. Bu durumda mahalli
seçimlerde nasıl bir tavır takınılacağı hususunda Bediüzzaman’ın tatbikatından ve
Risalelerden doğrudan delil bulmak mümkün olmayacağından, meşveret heyetlerinin,
işin esası hakkında da bir tür içtihat yapması gerekir. Adayın kişiliğine göre mi
yoksa partisine göre mi tercih yapılacaktır?

Ülkemizde sosyal bir vakıa olarak mahalli seçimlerin oluşturduğu
mahalli yönetimlerin genel seçimlerle oluşan yönetimlerle doğrudan ilgisi olduğundan,
mahalli seçimlerde verilecek oyların ülke yönetimine etkisi nazara alındığında,
mahalli seçimlerde de demokrat olan partiye oy vermek meşveret heyetlerine de en
doğru çözüm gibi görünebilecektir. Ancak zamanla siyaset ideolojiden arınıp da bu
ilişki azaldığında mahalli seçimlerde mahallerdeki adaylara göre oy kullanılması
ve dolayısıyla kararın da mahalline bırakılması mümkün olabilir.

10. Doğrudan siyasi bir yönü olmamakla birlikte siyasi yönlendirmelere
ve yaklaşımlara da açık olan başka bazı seçimler için de Bediüzzaman’ın genel siyasi
tercihinden yararlanılması mümkün olabilir. Ticaret odaları, mühendisler ya da tabip
odaları, barolar gibi meslek birliklerinin başkan ve yönetim heyeti seçimlerinde
ya da üniversitelerde rektör seçimlerinde zaman zaman siyasi partiler de dolaylı
biçimde taraf olabilmektedir.

Bu tür seçimlerde adayların kişisel salahat ve mahareti mi, tecrübesi
ve başarısı mı, yoksa adayın siyasi eğilimi mi ön plana geçmelidir?

Oy verecek kişiler cemaat mensubu iseler, bu konuda da meşveret
edebilirler veya meşverete tabi olmayı tercih edebilirler. Ancak Nur Talebelerinden
her birinin, diğerlerinden müstakil hareket etmek istemesi de mümkündür. Doğrudan
siyasi sonuçlar doğurmayan bu tür seçimlerde siyasi seçimlerdekine benzer bir “yekvücut
olma mecburiyeti”nin bulunmadığı düşünülmektedir.

11. Bediüzzaman’ın siyasete dair genel yaklaşımları birinci planda
Türkiye’ye ait olduğundan, siyasi yönetimlerin prensipleri ve tercihler hususunda
yukarıda aktardığımız ilkeler Türkiye’deki siyasal sistem için geçerlidir ve diğer
ülkelerdeki tercihleri doğrudan etkilemez. Zira her ülkenin kendisine özgü siyasi
şartları olabilir. Mesela; Arap ülkeleri, Suudi Arabistan, Kıbrıs, Almanya ve ABD
çeşitli dönemlerde siyasete dair farklı uygulama prensiplerine ihtiyaç gösterir.

Ancak bu yaklaşımlar yine yukarıda ele aldığımız genel yönetim ilkelerine
dayandığından, başka ülkelerde yaşayan ve Risale-i Nur’u kendisine rehber etmiş
olan kişiler, yukarıdaki ana prensipleri, bulundukları yerdeki siyasi tercihlerinde
de bir kılavuz olarak elbette kullanabilirler. Bilhassa İslam dünyasının hürriyet
ve demokrasi ihtiyacı Bediüzzaman’ın en çok üzerinde durduğu hususlardandır⁵⁴.

Öz

Bu makalede; “Bediüzzaman’ın ve onun yolundan gidenlerin siyaset
kavramı ve kurumu ile ilişkisi ne biçimde ve ne seviyede olmuştur ve bundan sonra
nasıl olmalıdır?” soruları eşliğinde Bediüzzaman’ın, siyasete ve siyaset kurumuna
bakışı ile bu kurum ile ilişkileri ele alınmaktadır. Bunun için de öncelikle, siyaset
ve yönetme sanatı hakkında bazı temel bilgiler aktarılmakta ve sonrasında Bediüzzaman’ın
üç hayat devresi bu bağlamda incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler: Yönetme sanatı, siyaset, devlet, Eski Said Dönemi,
Yeni Said Dönemi, Üçüncü Said Dönemi, meşveret

Abstract

In this article, Bediuzzaman’s view of politics and of institution
of politics and his relations to this institution are dealt with, accompanied by
the questions like “What were the ways and levels of the relations of Bediuzzaman
and of his followers to the concept and the institution of politics? How should
it be like from now on?” Therefore, firstly, some basic information about the politics
and the art of ruling is conveyed, and then Bediuzzaman’s three periods of life
are examined in this context.

Key Words: Art of ruling, politics, state, The Old Said period,
The New Said period, The Third Said period, counselling (mashwarah)

Dipnotlar

1. Bediüzzaman Birinci Dünya Savaşından önce rüyasında Peygamberimizi
görür ve ondan Kur’an’ın mucize olduğunu açıklama görevini alır. Rüyayı açıklarken
de devrimleri ve modern Türkiye Cumhuriyeti’nin İslam ve Kur’an karşısındaki nötr
ve hatta negatif tavrının kastederek; “anladım ki, bir büyük infilâk (patlama-yıkım)
olacak. O infilâk ve inkılâptan sonra, Kur’ân etrafındaki surlar kırılacak ve Kur’ân’a
hücum edilecek” der. Ardından bu yeni dönemde yapılması gerekenleri ve kendisinin
pozisyonunu şu şekilde tarif eder: “Doğrudan doğruya Kur’ân kendi kendini müdafaa
edecek. İ’câzı (mucizeliği) onun çelik bir zırhı olacak. Ve şu i’câzın bir nevini
şu zamanda izharına (açıklamaya), haddimin fevkinde olarak, benim gibi bir adam
namzet (görevli) olacak. Ve namzet olduğumu anladım.” (Mektubat, s. 357.) (Bu makalede
Bediüzzaman’ın eserlerine yapılan atıflarda, metinler ve sayfa numaraları “http://www.risaleinurenstitusu.org” adresinden alınmıştır).

2. Ayrıntılı bilgi ve değerlendirme için bkz. Uysal, Ömer Faruk,
Beşerî Yaşama Devirleri; Muhtasar Dünya Tarihi, Köprü Dergisi, Kış 2000, 69. sayı.

3. “İnsanlar hür oldular, ama yine abdullahtırlar.” Divan-ı Harb-i
Örfi, s. 65.

4. “Koca kâinatı bir hanesi misilli insana musahhar ve müzeyyen
ve tefriş etmek ve o insanı halife-i zemin ederek ve dağ ve gök ve yer tahammülünden
çekindikleri emanet-i kübrâyı ona vermesi ve sair zîhatlara bir derece zabitlik
mertebesiyle mükerrem etmesi ve hitâbât-ı Sübhâniyesine ve sohbetine müşerref eylemesiyle
fevkalâde bir makam verdiği” Şualar, s. 193.

5. Yönetim biliminin ve genel olarak sosyal ve beşeri bilimlerin
insanlığın ortak malı durumunda olduğu yolundaki önkabul İslam dünyasında aydınlarca
bu gün dahi kolay benimsenebilen bir husus değil iken, Bediüzzaman, yaklaşık yüz
yıl önce, şu tespiti yapmıştır: “Evet, Avrupa’dan ahz u iktibasa muhtacız. İhtiyacımız,
idare-i mülk (ülkenin yönetimi) ve tanzim-i kuva-i harbiye-i bahriyeden ve fünun-u
sanayiden işimize yarayanlardır (dinimizin emriyle).” Eski Said Dönemi Eserleri,
Makâlât, Yeni Asya Neşriyat, s. 34.

6. 1923’te Millet Meclisine yönelik beyannamesinde milletvekillerini
dinî hassasiyetlere riayet etmeye davet ederken şu ifadeyi kullanmaktadır: “bu mücahidîn
kumandanlar ve büyük meclis taklit edilir. Kusurlarını millet ya taklit veya tenkit
edecek, ikisi de zarardır. Demek, onlarda hukùkullah, hukùk-u ibadı da tazammun
ediyor”. Tarihçe-i Hayat, s. 126.

Yine Uhuvvet Risalesi’nde de bu kural benzer biçimde ifade edilmektedir.
“Hakikat nazarında sebeb-i adâvet ve şer olan fenalıklar, şer ve toprak gibi kesiftir;
başkasına sirayet ve in’ikâs etmemek gerektir. Başkası ondan ders alıp şer işlese,
o başka meseledir”. Mektubat, s. 255.

7. “Şimdi salâhat ve mehareti, tâbir-i âharla fazileti ve hamiyeti,
nur-u kalb ve nur-u fikri cem edenler vezaife kifayet etmezler. Öyleyse, ya maharettir
veya salâhattir. San’atta maharet ise müreccahtır.” Münazarat, s. 56.

8. “Din düsturlarının bir hadimi olmak cihetinde güneş gibi imanlar
taşıyan bir kısım Sahabeler ve onlara benzeyen mücahidinden, Selef-i Salihinden
başka, siyasetçi, ekserce tam müttaki dindar olamaz. Tam ve hakiki dindar, müttaki
olanlar, siyasetçi olmazlar. Yani, maksad-ı asli siyasetini yapanlarda din, ikinci
derecede kalır, tebei hükmüne geçer. Hakiki dindar ise, “Bütün kainatın en büyük
gayesi ubudiyet-i insaniyedir” diye, siyasete, aşk-ı merak ile değil, ikinci üçüncü
mertebede onu dine ve hakikate alet etmeye -eğer mümkünse- çalışabilir. Yoksa, baki
elmasları kırılacak adi şişelere alet yapar.” Emirdağ Lahikası, s. 53.

9. “Ubudiyetin noksaniyetiyle enaniyet kuvvet bulur, nemrutçuluklar
çoğalır. Bu benlik zamanında, memuriyet hakikatta bir hizmetkârlık olduğu halde,
bir hâkimiyet, bir ağalık, bir nemrutçulukla nefse gayet zevkli bir hâkimiyet mertebesini
bir kısım memurlara rüşvet olarak verdiği için…” Emirdağ Lahikası, s. 386.

10. “Bu mühim marazın merhemi ve ilâcı, “El-hubbu fillâh” sırrıyla,
tarik-i hakta gidenlere refakatle iftihar etmek; ve arkalarından gitmek; ve imamlık
şerefini onlara bırakmak; ve o hak yolunda kim olursa olsun kendinden daha iyi olduğunun
ihtimaliyle enâniyetinden vazgeçip ihlâsı kazanmak; ve ihlâsla bir dirhem amel,
ihlâssız batmanlarla amellere râcih olduğunu bilmekle ve tâbiiyeti dahi, sebeb-i
mes’uliyet ve hatarlı olan metbûiyete tercih etmekle o marazdan kurtulur ve ihlâsı
kazanır, vazife-i uhreviyesini hakkıyla yapabilir.” Lem’alar, s. 157.

11. Bediüzzaman 1923’te Büyük Millet Meclisinde verdiği hutbeye
de “Ey mücâhidîn-i İslâm! Ey ehl-i hall ü akt!” hitabıyla başlamaktadır. Mesnevi-i
Nuriye, s. 85.

12. “Dediler: “Fırkacılık lâzım-ı Meşrutiyettir.” Dedim: “Bizdekilerde
hutut-u efkâr telâki için mütemayilen imtidada bedel, münharifen gittiğinden, nokta-i
telâki vatanda, belki kürede görülmüyor. Vücut-adem gibi, birinin vücudu ötekinin
ademini ister. “İnat, bazan müfrit fırka müteassıplarına, dalâl ve batılı iltizam
ettirir. Şeytan birisine yardım etse, melek der, rahmet okutur. Ötekinde melek görse,
libasını değiştirmiştir der, lânet eder. Su-i zan ve hüsn-ü zan nazarıyla, dürbünün
iki tarafı gibi leh, aleyhtar… Vâhi emareyi bürhan, bürhanı vâhi emare görür.”
Sünuhat, s. 68.

Aynı konu Uhuvvet Risalesi’nde şu şekilde açıklanmaktadır: “Hak
namına, hakikat hesabına olan tesadüm-ü efkâr ise, maksatta ve esasta ittifakla
beraber, vesâilde ihtilâf eder. Hakikatin her köşesini izhar edip hakka ve hakikate
hizmet eder.” Mektubat, s. 259.

13. “Hem iman ve hakikat noktasında, bu çeşit merakların büyük zararları
var. Çünkü gaflet verecek ve dünyaya boğduracak ve hakiki vazife-i insaniyeti ve
ahireti unutturacak olan en geniş daire ise siyaset dairesidir. Hususan böyle umumi
ve mücadele suretindeki hadiseler, kalbi de boğuyor. Güneş gibi bir iman lazım ki,
herşeyde, her vaziyette, herbir harekette kader-i İlahi ve kudret-i Rabbaniyenin
izini, eserini görsün, ta o zulm-ü zulmette kalb boğulmasın iman sönmesin; akıl,
tabiat ve tesadüfe saplanmasın.” Emirdağ Lahikası, s. 52.

14. Ayrıntılı bilgi için Köprü dergisinin İttihad-ı İslam kapak
konulu Güz 2009, 108. sayısına bakınız.

15. “Hayat-ı içtimaiye-i beşeriyede bir çığır açan, eğer kâinattaki
kanun-u fıtrata muvafık hareket etmezse, hayırlı işlerde ve terakkîde muvaffak olamaz.
Bütün hareketi şer ve tahrip hesabına geçer.” Lem’alar, s. 174. “İslâmiyet metanetini
ve salâbetini sünnet ve cemaatle muhafaza eylediği bir zamanda, lâübâliyâne, Avrupa
medeniyet-i habise kısmından süzülen bir cereyan-ı bid’atkârâne, sinesinde yer tutamaz.
Demek, âlem-i İslâm içinde mühim ve inkılâpvâri bir iş görmek, İslâmiyetin desâtirini
inkıyadla olabilir, başka olamaz. Hem olmamış, olmuşsa da çabuk ölüp sönmüş.” Mesnevi-i
Nuriye, s. 69.

16. Tarihçe-i Hayat, s. 564.

17. Bu vesileyle belirtelim ki “taallüm-ü siyaset (siyaset öğrenmek)
siyaset değildir”. Yani lise öğrencisi yurttaşlık bilgisi dersinde temel siyasi
kavramları öğrenirken siyaset yapmamaktadır. Aynı şekilde siyasal bilimler fakültesi
öğrencisi de bu okulda okumakla “siyaset” yapmamakta ve siyaset kurumu ile ilişki
kurmamakta sadece “öğrenmekte”dir. Oysa bu yazının konusu olan “siyaset ile ilgilenmek”
siyasette bilgi sahibi olmaktan ibaret olmayıp, siyasi bir tarz ya da tercih sahibi
olmak demektir ve Bediüzzaman’ın siyaset kurumu ile ilgisi taallüm etmek ya da ettirmekten
ibaret değildir.

18. “Dine hizmet itibarıyla taallûk eden eski altmış senelik hayat-ı
ilmiyem kat’î bir hüccet ve yakîn bir delildir ki, bütün hayatımda temas ettiğim
siyaseti ve dünyayı ve bütün içtimaî cereyanları dine hizmetkâr ve âlet ve tâbi
yapmak düsturuyla hareket etmişim” Emirdağ Lahikası, s. 339.

Bu cümledeki “tabi yapmak” deyimi, laiklik ile ilgili bir kavram
olan “devleti dine tabi etme”ye çalışmak mânâsında değildir.

19. “Dokuz on sene evveldeki Eski Said, bir miktar siyasete girdi.”
Mektubat, s. 65.

20. “Yirmi otuz senedir dünya hayat-ı içtimaiyesine tesirli bir
surette karıştığı halde, onun yüzünden bir kardeşinin zarar gördüğünü işitmedik.
Hususan o zaman elinde siyaset topuzu vardı. Şimdi o topuz yerine nur-u hakikat
var. Eskiden 31 Mart hadisesinde çendan onu da karıştırdılar, bazı dostlarını da
ezdiler. Fakat sonra tebeyyün etti ki, mesele başkaları tarafından çıkmış” Mektubat,
s. 405.

21. “Bu mübarek heyetin yüzde doksan dokuz himmeti siyaset değildir.
Siyasetin gayrı olan hüsn-ü ahlâk ve istikamet ve saire gibi makasıd-ı meşruaya
masruftur. Zira bu vazifeye müteveccih olan cemiyetler pek az, kıymet ve ehemmiyeti
ise pek çoktur. Ancak yüzde biri, siyasiyunu irşad tarikiyle siyasete taallûk edecektir”.
Hutbe-i Şamiye, s. 99.

22. Bediüzzaman’ın birinci dünya savaşı yıllarında gözlemlediği
örnek olay ve sonucu Uhuvvet Risalesi’nde şu şekilde anlatılmaktadır: “Bir zaman,
bu garazkârâne tarafgirlik neticesi olarak gördüm ki, mütedeyyin bir ehl-i ilim,
fikr-i siyasîsine muhâlif bir âlim-i salihi, tekfir derecesinde tezyif etti. Ve
kendi fikrinde olan bir münafığı, hürmetkârâne medhetti. İşte, siyasetin bu fena
neticelerinden ürktüm, euzübillahimineşşeytanirracim dedim, o zamandan beri hayat-ı
siyasiyeden çekildim.” Mektubat, s. 258.

23. Mesela, bir Müslüman kadının bir İngiliz bir erkekle evlenmesi
bu kuruma şikayet edilmiş, Bediüzzaman’ın da içinde bulunduğu üyelerin reyiyle ve
oy çokluğu ile bu durumun engellenmesi için gereğinin yapılması hususunun hükümete
bildirilmesi yolunda karar alınmıştır. Ayrıntılı bilgi için bkz. Akman, Zekeriya,
Daru’l-Hikmeti’l İslamiye, (Doktora Tezi) DİB. Yayınları, Ankara, 2009, s. 51-52.

24. “Hürriyetin bidayetinde, Risale-i Nur’dan çok evvel, kuvvetli
bir ümit ve itikatla, ehl-i imanın meyusiyetlerini izale için, “İstikbalde bir ışık
var; bir nur görüyorum” diye müjdeler veriyordum. Hatta, Hürriyetten evvel de talebelerime
beşaret ederdim. Tarihçe-i Hayat’ımda merhum Abdurrahman’ın yazdığı gibi, Sünuhat
misilli risalelerde dahi “Ben bir ışık görüyorum” diye, dehşetli hadisata karşı
o ümitle dayanıp mukabele ederdim. Ben de herkes gibi o ışığı siyaset âleminde ve
hayat-ı içtimaiye-i İslamiyede ve çok geniş bir dairede tasavvur ederdim. Halbuki,
hadisat-ı âlem beni o gaybî ihbarda ve beşarette bir derece tekzip edip ümidimi
kırardı.

Birden bir ihtar-ı gaybîyle kat’î kanaat verecek bir surette kalbime
geldi. Denildi ki:

“Ciddî bir alâkayla senin eskiden beri tekrar ettiğin ’Bir ışık
var, bir nur göreceğiz’ diye müjdelerin tevili ve tefsiri ve tabiri, sizin hakkınızda,
belki iman cihetiyle âlem-i İslam hakkında dahi, en ehemmiyetlisi Risale-i Nur’dur.
Bu ışıktır, seni şiddetle alâkadar etmişti. Ve bu nurdur ki, eskide de tahayyül
ve tahmininle geniş dairede, belki siyaset âleminde gelecek mesudâne ve dindarâne
hâletlerin ve vaziyetlerin mukaddemesi ve müjdecisi iken, bu muaccel ışığı o müeccel
saadet tasavvur ederek eski zamanda siyaset kapısıyla onu arıyordun. Evet, otuz
sene evvel bir hiss-i kablelvukuyla hissettin. Fakat nasıl kırmızı bir perdeyle
siyah bir yere bakılsa karayı kırmızı görür. Sen dahi doğru gördün, fakat yanlış
tatbik ettin. Siyaset cazibesi seni aldattı” Kastamonu Lahikası, s. 24.

25. “Bu zaman hem iman ve din için, hem hayat-ı içtimaî ve şeriat
için, hem hukuk-u âmme ve siyaset-i İslamiye için gayet ehemmiyetli birer müceddid
ister. Fakat en ehemmiyetlisi, hakaik-i imaniyeyi muhafaza noktasında tecdid vazifesi,
en mukaddes ve en büyüğüdür. Şeriat ve hayat-ı içtimaiye ve siyasiye daireleri ona
nispeten ikinci, üçüncü, dördüncü derecede kalıyor. Rivâyât-ı hadisiyede, tecdid-i
din hakkında ziyade ehemmiyet ise, imanî hakaikteki tecdid itibarıyladır. Fakat
efkâr-ı âmmede, hayatperest insanların nazarında zahiren geniş ve hâkimiyet noktasında
cazibedar olan hayat-ı içtimaiye-i İslamiye ve siyaseti diniye cihetleri daha ziyade
ehemmiyetli göründüğü için, o adese ile, o nokta-i nazardan bakıyorlar, mana veriyorlar.”
Kastamonu Lahikası, s. 145.

“Ehl-i dünya ve ehl-i siyaset ve avamın nazarında birinci derece
ve hakikat nazarında, îmana nisbeten ancak onuncu derecede bulunan siyaset-i İslamiye
ve hayat-ı içtimaiye-i ümmete dair hizmeti, kainatta en büyük mesele ve vazife ve
hizmet olan hakaik-ı îmaniyenin çalışmasına racih gördüklerinden…” Kastamonu Lahikası,
s. 148.

“Mehdî al-i Resûlün temsil ettiği kudsî cemaatinin şahs-ı manevîsinin
üç vazifesi var…:

Birincisi : Fen ve felsefenin tasallutiyle ve maddiyyun ve tabiiyyun
taunu beşer içine intişar etmesiyle, her şeyden evvel felsefeyi ve maddiyyûn fikrini
tam susturacak bir tarzda îmanı kurtarmaktır. Ehl-i îmanı dalaletten muhafaza etmek
ve bu vazife hem dünya, hem herşeyi bırakmakla, çok zaman tetkikat ile meşguliyeti
iktiza ettiğinden,… Bu vazifenin istinad ettiği kuvvet ve manevî ordusu, yalnız
ihlas ve sadakat ve tesanüd sıfatlarına tam sahip olan bir kısım şakirdlerdir. Ne
kadar da az olsalar, manen bir ordu kadar kuvvetli ve kıymetli sayılırlar.

İkinci vazifesi : Hilafet-i Muhammediye (a.s.m.) ünvanı ile şeair-i
İslamiyeyi ihya etmektir. …

Üçüncü vazifesi : İnkılabat-ı zamaniye ile çok ahkam-ı Kur’aniyenin
zedelenmesiyle ve Şeriat-ı Muhammedîyenin (a.s.m.) kanunları bir derece tatile uğramasıyla
o zat, bütün ehl-i îmanın manevî yardımlarıyla ve ittihad-ı İslamın muavenetiyle
ve bütün ulema ve evliyanın ve bilhassa al-i Beytin neslinden her asırda kuvvetli
ve kesretli bulunan milyonlar fedakar seyyidlerin iltihaklarıyla o vazife-i uzmayı
yapmaya çalışır.

… iki noktada bir iltibas var, te’vil lazımdır.

Birincisi: ahirdeki iki vazife, gerçi hakikat noktasında birinci
vazife derecesinde değiller, fakat hilafet-i Muhammediye (a.s.m.) ve ittihad-ı İslam
ordularıyla zemin yüzünde saltanat-ı İslamiyeyi sürmek cihetinde herkeste, hususan
avamda, hususan ehl-i siyasette, hususan bu asrın efkarında o birinci vazifeden
bin derece geniş görünüyor; ve bu isim bir adama verildiği vakit, bu iki vazife
hatıra geliyor; siyaset manasını ihsas eder; belki de bir hodfüruşluk manasını hatıra
getirir; belki bir şan, şeref ve makamperestlik ve şöhretperestlik arzularını gösterir.…”
Emirdağ Lahikası, s. 231-233.

26. “Dünyadaki ehl-i dalâlete meydan okuyan ve hizmet-i imaniye
yolunda hem dünyevî hem -lüzum olsa- uhrevî hayatlarını feda eden ve mahkemelerde
dâvâ ettiği gibi, bir tek hakikat-i imaniyeyi dünya saltanatıyla değiştirmeyen ve
siyasetten ve siyasî mânâsını işmam eden maddî ve mânevî mertebelerden ihlâs sırrıyla
bütün kuvvetiyle kaçan ve yirmi sene emsalsiz işkencelere tahammül edip siyasete
meslek itibarıyla tenezzül etmeyen … bir adam”. Şualar, s. 337.

“Risale-i Nur ve ondan tam ders alan biz şakirtleri, değil dünya
siyasetlerine, belki bütün dünyaya karşı da Risale-i Nur’u âlet edemeyiz ve şimdiye
kadar da etmemişiz. Biz ehl-i dünyanın dünyalarına karışmıyoruz. Bizden zarar tevehhüm
etmek divaneliktir.

Evvelâ: Kur’an bizi siyasetten men etmiş, ta ki elmas gibi hakikatleri,
ehl-i dünyanın nazarında cam parçalarına inmesin.

Saniyen: Şefkat, vicdan, hakikat bizi siyasetten men ediyor. Çünkü
tokata müstehak dinsiz münafıklar onda iki ise, onlarla müteallik yedi sekiz masum
biçare, çoluk çocuk, zayıf, hasta, ihtiyarlar var. Belâ ve musibet gelse, o sekiz
masumlar o belaya düşecekler. Belki o iki münafık dinsiz, daha az zarar görecek.
Onun için, siyaset yoluyla, idare ve âsâyişi ihlâl tarzında, neticenin husulü de
meşkûk olduğu halde girmek, Risale-i Nur’un mahiyetindeki şefkat, merhamet, hak,
hakikat şakirtlerini men etmiş.” Kastamonu Lahikası, .s 196.

“Risale-i Nur şakirtlerinin, mümkün olduğu kadar siyasete ve idare
işine ve hükümetin icraatına karışmamak bir düstur-u esasîleridir. Çünkü hâlisâne
hizmet-i Kur’âniye, onlara herşeye bedel, kâfi geliyor.

Hem şimdi hükmeden öyle kuvvetli cereyanlar içinde siyasete girenlerden
hiçbir kimse, istiklâliyetini ve ihlâsını muhafaza edemez. Herhalde bir cereyan
onun hareketini kendi hesabına alacak, dünyevî maksadına âlet edecek, o hizmetin
kudsiyetini bozacak. Hem maddî mübarezede şu asrın bir düsturu olan eşedd-i zulüm
ve eşedd-i istibdat ile, birinin hatâsıyla onun mâsum çok taraftarlarını ezmek lâzım
gelecek. Yoksa, mağlûp düşecek. Hem dünya için dinini bırakan veya âlet edenlerin
nazarlarında Kur’ân’ın hiçbir şeye âlet olmayan kudsî hakikatleri, bir propaganda-i
siyasette âlet olmuş tevehhüm edilecek. Hem milletin her tabakası, muvafıkı ve muhalifi,
memuru ve âmisinin o hakikatlerde hisseleri var ve onlara muhtaçtırlar. Risale-i
Nur şakirtleri, tam bîtarafane kalmak için siyaseti ve maddî mübarezeyi tam bırakmak
ve hiç karışmamak lâzım gelmiş.” Şualar, s. 316.

27. “Madem cumhuriyet prensipleri hürriyet-i vicdan kanunu ile dinsizlere
ilişmiyor; elbette mümkün olduğu kadar dünyaya karışmayan ve ehl-i dünya ile mübareze
etmeyen ve âhiretine ve imanına ve vatanına dahi nâfi bir tarzda çalışan dindarlara
da ilişmemek gerektir ve elzemdir.” Şualar, s. 311.

28. Mesela şu cümle: “Size karşı elbette çok cihetlerde dahili ve
harici muarızlar var. Ben dünya ve siyasetin haline bakmadığım için bilemiyorum.
Fakat beni bu senede çok sıkıştırdıkları için mecburiyetle sebebine baktım ki, size
karşı bir muarız çıkmış.” Emirdağ Lahikası, s. 191.

29. “Bu sırada dahilde o kadar dahilî, haricî heyecanlı parti cereyanları
varken ve bundan tam istifade etmek, yani mahdut birkaç arkadaşına bedel çok diplomatları
kendisine taraftar kazanmak için zemin hazır iken, sırf siyasete karışmamak ve ihlâsına
zarar vermemek ve hükûmetin nazarını kendine celb etmemek ve dünya ile meşgul olmamak
için, bütün arkadaşlarına yazıp ki, “Sakın cereyanlara kapılmayınız, siyasete girmeyiniz,
âsâyişe dokunmayınız” dediği ve iki cereyan bu çekinmesinden ona zarar verdikleri,
eskisi evhamından, yenisi de “Bize yardım etmiyor” diye ona çok sıkıntı verdikleri
halde, ehl-i dünyanın dünyalarına hiç karışmayıp kendi âhiretiyle meşgul olan …
bir bîçare” Şualar, s. 326.

“Denilmiş: “Niçin siyasetten çekildin, hiç yanaşmıyorsun?”

Elcevap: Dokuz on sene evveldeki Eski Said, bir miktar siyasete
girdi. Belki siyaset vasıtasıyla dine ve ilme hizmet edeceğim diye beyhude yoruldu.
Ve gördü ki, o yol meşkûk ve müşkülâtlı ve bana nisbeten fuzuliyâne, hem en lüzumlu
hizmete mâni ve hatarlı bir yoldur. Çoğu yalancılık; ve bilmeyerek ecnebî parmağına
âlet olmak ihtimali var. Hem siyasete giren, ya muvafık olur veya muhalif olur.
Eğer muvafık olsa, madem memur ve mebus değilim; o halde siyasetçilik bana fuzulî
ve mâlâyâni bir şeydir. Bana ihtiyaç yok ki beyhude karışayım. Eğer muhalif siyasete
girsem, ya fikirle veya kuvvetle karışacağım. Eğer fikirle olsa, bana ihtiyaç yok.
Çünkü mesâil tavazzuh etmiş; herkes benim gibi bilir. Beyhude çene çalmak mânâsızdır.
Eğer kuvvetle ve hadise çıkarmakla muhalefet etsem, husulü meşkûk bir maksat için
binler günaha girmek ihtimali var; birinin yüzünden çoklar belâya düşer. Hem on
ihtimalden bir iki ihtimale binaen günahlara girmek, masumları günaha atmak vicdanım
kabul etmiyor diye, Eski Said, sigara ile beraber gazeteleri ve siyaseti ve sohbet-i
dünyeviye-i siyasiyeyi terk etti.” Mektubat, s. 65.

30. Emirdağ Lahikası adlı mektuplar derlemesinin birinci cildi bu
tür mektupları ve bilgileri (de) içermektedir.

31. “Afyon hapsinden sonra Üstad-kendi tâbirince-bir nevî “Üçüncü
Said” olarak görünüyordu. Çünkü bundan sonra hizmet-i Nuriye başka safhalarda tezâhür
edecekti; küllî bir inkişaf olacaktı.” Tarihçe-i Hayat, s. 525.

32. “Siyaset-i beşeriyenin en esaslı bir kanun-u esasîsi olan, “Selâmet-i
millet için fertler feda edilir. Cemaatin selâmeti için eşhas kurban edilir. Vatan
için herşey feda edilir” diye, bütün nev-i beşerdeki şimdiye kadar dehşetli cinayetler
bu kanunun su-i istimalinden neş’et ettiğini kat’iyen bildim. Bu kanun-u esasî-yi
beşeriye, bir hadd-i muayyenesi olmadığı için çok su-i istimale yol açmış. İki Harb-i
Umumî, bu gaddar kanun-u esasînin su-i istimalinden çıkıp bin sene beşerin terakkiyatını
zîr ü zeber ettiği gibi, on câni yüzünden doksan mâsumun mahvına fetva verdi. Bir
menfaat-i umumî perdesi altında şahsî garazlar, bir câni yüzünden bir kasabayı harap
etti.” Emirdağ Lahikası, s. 333.

33. “Bütün siyaset cereyanlarının ve tarafgirliklerin çok fevkinde
ve onların garazkârâne telâkkiyatlarından müberrâ ve sâfi olan bir makamda verilen
ders-i Kur’ân ve gösterilen envâr-ı Kur’âniyeden hiçbir taraf ve hiçbir kısım çekinmemek
ve itham etmemek gerektir-meğer dinsizliği ve zındıkayı siyaset zannedip ona tarafgirlik
eden insan suretinde şeytanlar ola veya beşer kıyafetinde hayvanlar ola!” Mektubat,
s. 53.

“İman dersi için gelenlere tarafgirlik nazarıyla bakılmaz. Dost
düşman, derste farketmez. Halbuki siyaset tarafgirliği, bu mânâyı zedeler, ihlâs
kırılır. Onun içindir ki, Nurcular emsalsiz işkencelere ve sıkıntılara tahammül
edip Nuru hiçbir şeye âlet etmediler. Siyaset topuzuna el atmadılar.” Emirdağ Lahikası,
s. 281.

34. “Amma ‘Kur’ân ve imanın hizmeti niçin beni men ediyor?’ dersen,
ben de derim ki:

Hakaik-i imaniye ve Kur’âniye birer elmas hükmünde olduğu halde,
siyasetle âlûde olsaydım, elimdeki o elmaslar, iğfal olunabilen avam tarafından,
‘Acaba taraftar kazanmak için bir propaganda-i siyaset değil mi?’ diye düşünürler.
O elmaslara âdi şişeler nazarıyla bakabilirler. O halde, ben o siyasete temas etmekle,
o elmaslara zulmederim ve kıymetlerini tenzil etmek hükmüne geçer.” Mektubat, s.
66,

35. “O mübarek zat, siyaset ve saltanattan ziyade, daha çok mühim
başka vazifelere layık idi. Eğer tam muvaffakıyet-i siyasiye ve tamam saltanat olsaydı,
“Şah-ı Velayet” ünvan-ı manidarını bihakkın kazanamayacaktı. Halbuki zahirî ve siyasî
hilafetin pek çok fevkınde manevî bir saltanat kazandı ve Üstad-ı Küll hükmüne geçti;
hatta kıyamete kadar saltanat-ı manevîsi baki kaldı.” Mektubat, s. 57.

36. “Hazret-i Hasan Radıyallahu Anhın altı aylık hilafetiyle beraber
Risale-i Nur’un Cevşenül Kebirden ve Celcelutiyeden aldığı bir kuvvet ve feyizle
vazife-i hilafetin en ehemmiyetlisi olan neşr-i hakaik-i imaniye noktasında Hazret-i
Hasan Radıyallahu Anhın kısacık müddetini uzun bir zamana çevirerek tam beşinci
halife nazarıyla bakabiliriz. Çünkü, adalet-i hakikiye ile bu asırda insanları mes
ud edebilir bir istidatta bulunan, Risale-i Nur’dur ve onun şahs-ı manevisi, Hazret-i
Hasan Radıyallahu Anhın bir muavini, bir mütemmimi, bir manevi veledi hükmündedir”
Emirdağ Lahikası, s. 65.

37. “Bu zamanda ehl-i İslâmın en mühim tehlikesi, fen ve felsefeden
gelen bir dalâletle kalblerin bozulması ve imanın zedelenmesidir. Bunun çare-i yegânesi
nurdur, nur göstermektir ki, kalbler ıslah olsun, imanlar kurtulsun. Eğer siyaset
topuzuyla hareket edilse, galebe çalınsa, o kâfirler münafık derecesine iner. Münafık,
kâfirden daha fenadır. Demek, topuz böyle bir zamanda kalbi ıslah etmez. O vakit
küfür kalbe girer, saklanır, nifaka inkılâp eder. Hem nur, hem topuz-ikisini, bu
zamanda benim gibi bir âciz yapamaz. Onun için, bütün kuvvetimle nura sarılmaya
mecbur olduğumdan, siyaset topuzu ne şekilde olursa olsun bakmamak lâzım geliyor.”
Lemalar, s. 107.

38. Emirdağ Lahikası, s. 386.

39. Abdülkadir Badıllı bu konuda şunları yazmaktadır: “1954 seçimlerinde
sükutiyle ve meyil ve işaretiyle, 1957 seçimlerinde ise aleni ifade ve hareketleriyle
DP’yi tutmuş, yardım etmişti.” Badıllı, Abdülkadir, Bediüzzaman Said Nursi, Mufassal
Tarihçe-i Hayatı, C. 3, s. 1510, s. 1573. Badıllı ayrıca Bediüzzaman’ın Demokrat
Parti’ye ne kuruluşunda ve ne de 1950 seçimlerinde bir temasının ya da teveccühünün
olmadığını, teveccühünün 1957 seçimlerine münhasır olduğunu savunmaktadır (s. 1503).
Ancak kendisinin dahi kitabında yer verdiği birçok hadise bu iddianın aksini göstermektedir.
Bu durum Badıllı’nın, eserinde, DP’ye bakış konusunda, siyasetin fena neticelerinden
ürkmenin getirdiği bir tefrit hali içinde kaldığı ve Bediüzzaman’ın DP ile ilişkilerini
bu sebeple sağlıklı bir değerlendirme zeminine oturtamadığı intibaını vermektedir.

40. “Benim Nur âhiret kardeşlerim, ‘ehvenüşşer’ deyip bazı biçare
yanlışçıların hatâlarına hücum etmesinler. Daima müsbet hareket etsinler. Menfî
hareket vazifemiz değil… Çünkü dahilde hareket menfîce olmaz. Madem siyasetçilerin
bir kısmı Risale-i Nur’a zarar vermiyor, az müsaadekârdır; ‘ehvenüşşer’ olarak bakınız.
Daha ‘âzamüşşer’den kurtulmak için, onlara zararınız dokunmasın, onlara faydanız
dokunsun.” Emirdağ Lahikası, s. 458.

41. “Küfür ile iman ortası yoktur. Bu memlekette İslâmiyet’e karşı
komünist mücadelesi ortası olamaz. Sağ ve sol, ortası, üç meslek icap ettirir. Eğer
İngiliz, Fransız deseler hakları var. “Sağ İslâmiyet, sol komünistlik, ortası da
Nasraniyet” diyebilirler. Fakat bu vatanda, küfr-ü mutlaka karşı iman ve İslâmiyet’ten
başka bir din, bir mezhep olamaz. Olsa, dini bırakıp komünistliğe girmektir. Çünkü
hakikî bir Müslüman hiçbir zaman Yahudi ve Nasranî olamıyor. Olsa olsa dinsiz olup
tam anarşist olur.

”İnşaallah, Maarif ve Adliye Vekilleri gibi, sair erkânlar da bu
ehemmiyetli hakikati tam anlayacaklar. Sağ-sol tâbiri yerine, hak ve hakikat ve
Kur’ân ve iman kuvvetine dayanıp bu vatanı küfr-ü mutlaktan, anarşilikten, zındıkadan
ve onların dehşetli tahribatlarından kurtarmaya çalışmalarını rahmet-i İlâhiyeden
bütün ruh u canımızla niyaz ve rica ediyoruz.” Emirdağ Lahikası, s. 301.

42. “Otuz beş senedir ki siyaseti bırakmıştım ve Nurculara da ‘Bırakınız!’
diyordum. Sebebi, siyaset ihlası kırar. Fakat şimdi hissettim ki, bazı münafıklar
dindarları perde yapıp dini siyasete alet; sonra da siyaseti dinsizliğe alet etmeye
çalıştıklarından safdil dindarların hatırı için bir-iki defa siyasete baktım, gördüm
ki: Bizi bu üç-dört mahkemede. ‘Dini siyasete alet ediyor’ diye itham edenler kendileri
dessasane dini tezyif etmek için kendileri sonra da siyaseti dinsizliğe alet etmek
için dinsizlik düsturlarını kanuna bağlamak gibi dünyada hiçbir şeddat, hiçbir zalimin
yapmadığı bir dehşet gördüm. Şiddetli bir me’yusiyetim içinde, hürriyet başında
bizimle, yani İttihad-ı Muhammedi (a.s.m.) Cemiyeti ile İttihadçıların bir kısmındaki
gizli farmasonlara muarız ve manen bizimle, yani İttihad-ı Muhammedi ile müttefik
olan Ahrar Fırkası yine otuz beş sene sonra dirildi, yine uyandı. Birden şeair-i
İslamiyenin başında olan ezan- ı Muhammedi’yi farmasonların zincirlerini kırıp ilan
etmesiyle; siyasetten kat’ı alaka eden, eskide ‘İttihad-ı Muhammedi’ şimdi ‘Nurcular’
namını alan ve İttihad-ı İslam içinde bulunan kardeşlerimiz yanlış basmamak için
bazı şeyleri söylemek isterdim. Fakat Risale-i Nur benim bedelime konuşuyor dedim,
yüzümü çevirdim.” Beyanat ve Tenvirler, s. 201.

43. Mektubat, s. 256

44. “Şimdi de aynen ittihad-ı İslamdan olan Nurcular büyük bir yekûn
teşkil eder. Demokratlara bir nokta-i istinaddır.” Emirdağ Lahikası, s. 271.

45. “Ankara’da dindar Ahrarların kongresinde beni Diyanet Riyaseti
dairesinde bir vazife ile tavzif etmeyi hararetle istemelerine ve Medresetü’z-Zehra’nın
Nur talebelerini, bu meselede bana kabul ettirmekte vasıta yapmalarına karşı derim:

“O toplantıda bu teklifi yapan meb’uslara ve dindar arkadaşlarına
çok teşekkür ve çok selâm ve muvaffakiyetlerine çok dua ederiz. Fakat … benim yerimde
Risale-i Nur’un şahs-ı mânevîsi, benim bedelime Nur şakirtlerinin has ve hâlis ve
İslâmiyet’in hakikî fedakârlıklarının şahsiyet-i mâneviyesi, o kudsî vazifeyi şimdiye
kadar gayr-ı resmî perde altında yaptıkları gibi, inşaallah resmî bir surette dahi
yapabilecekler. Onlara havale ederiz…” Emirdağ Lahikası, s. 426

46. Emirdağ Lahikası, s. 431. Badıllı, eserinde (s. 1540) bu isimlendirmeyi
“bazı Nur Talebeleri de kendilerini demokrat göstererek” şeklinde nitelendirmektedir.
Kanaatimizce bu ifade de bir tefritin ürünüdür.

47. Emirdağ Lahikası, s. 433, 442, 447.

48. Emirdağ Lahikası, s. 386.

49. “Sakın, sakın, dünya cereyanları, hususan siyaset cereyanları
ve bilhassa harice bakan cereyanlar sizi tefrikaya atmasın. Karşınızda ittihat etmiş
dalâlet fırkalarına karşı perişan etmesin “el hubbu fillahi vel buğzu fillah (Allah
için sevmek, Allah için buğz etmek)” düstur-u Rahmanî yerine (el-iyazü billâh) “el
hubbu fissiyaseti vel buğzu lissiyaseti (Siyaset için sevmek, siyaset için buğz
etmek)” düstur-u şeytanî hükmedip, melek gibi bir hakikat kardeşine adâvet ve elhannâs
gibi bir siyaset arkadaşına muhabbet ve taraftarlıkla zulmüne rıza gösterip cinayetine
manen şerik eylemesin.” Kastamonu Lahikası, s. 99.

50. Emirdağ Lahikası’nda yer alan ve Bediüzzaman’ın Demokrat Parti’nin
desteklenme sebeplerini anlatmak üzere uzaktaki talebelerine yazdığı mektubun sonuna
hizmetindeki talebeleri tarafından düşülmüş olan şu dipnot dikkat çekicidir. “Haşiye:
Üstad diyor ki: Bu içtimaî, siyasî mesele mücmel olarak ihtar edildi. Ve tabiratta
lüzumsuz, zararlı kelimeleri siz tebdil edebilirsiniz. Merkezlerden münasip gördüğünüz
yerlere, su-i tesir yapmamak şartıyla gönderebilirsiniz.” s. 387.

51. “Cemaatte vahid-i sahih olmazsa, cem ve zam, kesir darbı gibi
küçültür” Mektubat, s. 495.

52. CHP Genel Sekreterine 1946 sonrasında yazdığı mektuptan; “baktım
ki, size karşı bir muarız çıkmış. Eğer o muarız mükemmel bir reis bulup hakaik-i
imaniye namına çıksaydı, birden sizi mağlup ederdi.” Emirdağ Lahikası, s. 191.

53. “Bu vatanda şimdilik dört parti var” başlıklı değerlendirme
mektubunu yazdığı dönemde İçişleri Bakanlığı kayıtlarına göre tabela ve tüzel kişilik
itibariyle parti sayısı aslında çok daha fazla idi. Ama siyasal anahatlar olarak
dört ana akım vardı.

54. “Asya’nın bahtını, İslâmiyetin talihini açacak yalnız meşrutiyet
ve hürriyettir”. Muhakemat, s. 39. “Asya kıt’asının ve istikbalinin keşşafı ve miftahı
şûrâdır”. Hutbe-i Şamiye, s. 66. Yeni Asya Gazetesi bu sebeple alt başlıkta logo
olarak “Asyanın bahtının miftahı meşveret ve şûradır” prensibini kullanmaktadır.