The Inter-Religious Dialogue and the Islam-Christian
Dialogue According to Bediüzzaman Said Nursi

Giriş

Kâinatın mayası muhabbettir. Sertlik ve hırçınlıkla bir yere varılamayacağı ve
varılmadığı ortadadır. Sevgi, saygı ve muhabbetle herhangi bir kimsenin kapısı çalındığında
diyalog yollarının açıldığı ve kişinin temsil ettiği değerleri karşısındakilere
anlatma imkânının doğduğu açık olarak görülmektedir.

Mevlâna'ya atfedilen bir söz vardır: "Bir ayağım merkezde dinî esaslarla bağlı,
diğer ayağım da yetmiş küsur milletle beraber."¹ Esasen bir Müslüman'ın durumu da
işte bu düşünce ile özetlenebilir. Temel prensip olarak herkesle iyi geçinme, herkesle
diyalog içinde olma ve herkesle şartların elverdiği ölçüde münasebet ve bağlantı
kurma.

Elbette herkesle diyalog içinde olmanın bir ölçüsü olacaktır. İnsan, İslâmî prensiplere
bağlılık içindeyse, yani insanın bir ayağı, Mevlâna'nın ifadesiyle, hep dinî-İslâmî
zemine sağlam basıyorsa, bu diyaloglar faydalıdır. Aksine insanın hayatı Sünnet
yörüngeli değilse, bu takdirde kaymalar olabilir.

Biz Müslümanlar esasen Hz. Peygamber'in vefatının hemen öncesinde, "Size Kitap
Ehli'ni, yani Hıristiyanları ve Yahudileri emanet ediyorum" vasiyetinde bulunan
ve halifesinin de bağrından yediği hançerle ölüm yatağında iken "Size içimizdeki
azınlıkları emanet ediyorum; onlar hakkında Allah'tan korkun ve kendilerine adaletle
davranın" ikazında bulunan bir dinin mensuplarıyız. Biz Müslümanlar, başkumandanı
ve hükümdarının Malazgirt'te göğüs göğüse savaştığı rakip devletin hükümdarı olan
düşman komutanını mağlûp ettikten sonra çadırında ağırlayan ve yanına insanlar katıp
güvenle Constantinopolis'e, yani devletinin başşehrine ulaştıran; yine başkumandanı
ve hükümdarının birçok Müslüman'ı öldüre öldüre geldiği Kudüs önlerinde savaşa tutuştuğu
Haçlı orduları komutanı Richard'ı gece çadırına kadar giderek tedavi eden bir kültürün
çocuklarıyız. Yani yeryüzünün en engin, en kapsamlı ve en evrensel hoşgörü kültürünün
mirasçılarıyız. Bu anlayış, bu telâkki, bugün de âdeta denizlerin dalgaları gibi
yayılmakta ve dünyanın dört bir yanına ulaşmaktadır. Öyle inanıyoruz ki, önümüzdeki
yıllar hoşgörü ve sevgi yılları olacaktır. Bu çerçevede dünyaya hem çok şey verecek
hem de dünyadan çok şey alacağız. Bırakın kendi içimizdeki insanlarla kavga etmeyi,
başka kültürlerin, başka medeniyetlerin, başka dünyaların insanlarıyla da kavga
etmeye, münakaşa ve zıtlaşmaya yol açan meseleler bile bütün bütün kapanacak ve
sevginin gücünü bir kere daha anlayarak herkese sevgiyle, şefkatle bağrımızı açacak,
herkesi kucaklayacak ve bugün dünyanın en çok muhtaç olduğu diyalog ve hoşgörü gibi
en önemli bir hususu Allah'ın (c.c.) yardımıyla gerçekleştireceğiz.

Diyalog ve hoşgörü adına içte olduğu gibi, dış dünyaya açılmada da rahat olunmalıdır.
Dünyanın küreselleşmesi, Gümrük Birliği veya Avrupa Birliği'ne girme gibi gelişmeler
bize din, diyanet, millet ve kültür adına herhangi bir şey kaybettirmez. Çünkü bizim,
bizi ayakta tutan dinamiklerimizin güç ve kuvvetine inancımız tamdır. Bizim, Kur'ân'ın
vahy-i semavîye dayandığından ve beşerin her türlü problemlerini çözeceğinden şüphemiz
yoktur. Bu sebeple, korkacak birileri varsa, o da Kur'ân'ın diriltici ikliminden
uzak yaşamakta direnenler olmalıdır. Böyleleri, ellerindeki sistem ihtiyaca cevap
vermediğinden dolayı alternatif düşünceler araştırmakta ve "Bu arayışlar, insanlığı
Müslümanlığa götürürse halimiz nice olur?!" diyerek kendi insanlarından korkup endişe
duymaktadırlar. Bugünkü hırçınlıklarının arkasında da bu düşüncenin olduğunu söyleyebiliriz.

Evet, insan hak ve özgürlüklerine saygılı olunması, toplumda bir kesimin diğer
kesimle veya bir dinin diğer bir dinle çatıştırılmayıp barış içinde yaşaması, hoşgörü
ve diyalog çalışmalarının hızlandırılması ve demokratik olan bütün gelişmelerin
desteklenmesi hususu çok önemlidir.

Müslümanlar açısından hoşgörünün, diyalogun ve bir arada yaşamanın hem dinî temelleri
hem de entelektüel temelleri mevcuttur. Bu çerçeve içerisinde bu temelleri işletmek
ve dünyamızın ortak yaşamı içerisinde Müslümanlar da etkin bir rol almak istiyorlarsa,
tarihte pek çok güzel örneklerini gördüğümüz bu anlayışı yeniden gündeme getirmek,
yeniden değerlendirmek ve düşünmek zorundadırlar. Bunu gerçekleştirmek için önümüzde
ne dinî ne de entelektüel bir engel vardır.

Bilim ve teknolojinin bize sağladığı imkânlarla küçülerek büyük bir köy haline
gelen dünyamızda; kişiler, toplumlar, uygarlıklar arası diyalog kaçınılmaz bir zorunluluk
olmuştur. Medeniyetlerin çatışması üzerine kurulan tezlerin ve geliştirilen teorilerin,
iki binli yıllarda itibar görmemesi için, dinler ve dinlerarası diyaloga önem vermemiz
gerekir.

Tarihteki ve günümüzdeki din istismarından kaynaklanan savaşlar, insanlığın kalplerini
sızlatan görüntülerdir. İnsanların yalnız Yaratıcı'larına karşı sorumlu olmaları
gerekirken, bazı insanların veya grupların kendi doğrularını başkalarına Allah adına
zorla kabul ettirmeye çalışmaları, küçülen dünyamızda büyük huzursuzluklara yol
açmaktadır. Sosyal ilişkilerin sıklaştığı günümüzde, insanlık dışı acıların tekrar
tekrar yaşanmaması ve dünya barışının sağlanması için, manevî liderlerin aralarındaki
dinî farklılıkları ve sorunları gündeme getirmeden ve kavga konusu yapmadan, karşılıklı
görüşme ve anlayışlarla çalışmaları tabiî bir davranıştır. Dinlerarası -inanç farklılıklarını
kavga konusu yapmadan- karşılıklı hoşgörü ve anlayışı geliştirme çalışmaları günümüzde
"Din Mensupları Arası Diyalog veya Dinlerarası Diyalog" ismi altında sürdürülmektedir.
Fakat biz buna, "dinlerin" bizzat kendileri diyalogda bulunamayacağından, "Din Mensupları
Arası Diyalog" demeyi daha uygun bulmamıza rağmen, "Dinlerarası Diyalog" şeklinde
kullanım daha yaygın olduğu için onu tercih ettik.

Diyalog, iki veya daha fazla kişinin karşılıklı konuşması, değişik ırk ve kültürlerden,
farklı inanç ve kanaatlerden, farklı siyasi anlayıştan insanların bir araya gelerek,
medenî ölçüler içerisinde birbirleriyle iletişim kurması yoludur. Dinî alanda diyalog
ise; hem bir dine mensup farklı grupların, hem de farklı dinlere mensup insanların,
inanç ve düşüncelerini birbirlerine zorla ve etik olmayan yollarla kabul ettirme
girişimlerinde bulunmaksızın, ortak meseleler etrafında hoşgörü ortamı içinde konuşabilmesi,
tartışabilmesi ve işbirliği yapabilmesi demektir.

Binlerce yıl süren tarih tablosuna baktığımızda, dinler ve inançlar arası sıcak
ve soğuk kavgaların insanlığa felaketler ve acılar, nefret ve kin dışında bir şey
getirmediği şuuru her geçen gün biraz daha kuvvetlenmektedir. En büyük sebep de
birbirlerini tanımamalarıdır. Küçülen dünyamızda insanların dostça ve barış içinde
yaşayabilme yollarının başında birbirlerini yeterince tanımaları, diyalog halinde
olmaları ihtiyacı kendini göstermektedir. Aynı odada yaşasalar dahi, birbirleriyle
konuşmayan iki kişinin birbirlerini tanımaları, dost olmaları beklenemez. İnsanlar
karşılıklı konuşmalarla birbirlerinin duygu ve düşüncelerini anladıkları derecede,
aralarında gönül köprüleri kurulur. Ortak sorunlarını birlikte çözme eğilimleri
belirir. Evet, inanç ve vicdana bağlı ahlakî değerleri yıkıcı akımlara karşı daha
güçlü koruyabilmek, gençliğin daha iyi yetişmesine katkıda bulunabilmek için, inanan
insanların el birliği yapmasına ihtiyaç vardır. Eğer dinler iyiliği, güzel ahlakı,
huzuru, adaleti tavsiye ediyorlarsa, aynı gayede bir araya gelip güç birliği yapmalarından,
sorunlarına birlikte çözüm yolları aramalarından daha tabiî ne olabilir?

Bediüzzaman Said Nursî'ye Göre İslâm-Hıristiyan Diyalogu

Hıristiyan-İslâm diyalogunun hedeflerinden birisi de, her iki dinin bütün dünyada
ateizme, materyalizme ve komünizme karşı ortak hareket etmeleridir.

Bediüzzaman Said Nursî Hıristiyan-İslâm diyalogu ile ilgili olarak, "Hatta hadis-i
sahihle, âhir zamanda İsevilerin hakiki dindarları ehl-i Kur'ân'la ittifak edip
müşterek düşmanları olan zındıkaya karşı dayanacakları gibi, şu zamanda dahi ehl-i
diyanet ve ehl-i hakikat, değil yalnız dindaşı, meslektaşı, kardeşi olanlarla samimi
ittifak etmek, belki Hıristiyanların hakiki dindar ruhanileri medar-ı ihtilaf noktaları
muvakkaten medar-ı münakaşa ve niza etmeyerek müşterek düşmanları olan mütecaviz
dinsizlere karşı ittifaka muhtaçtırlar"² demektedir.

Bugün dünyada 1 milyarın üzerinde Müslüman, bir o kadar da Hıristiyan vardır.
Her iki din mensupları olarak eğer biz dikkatlerimizi ortak vazifeye teksif edersek;
yani dünyada adaletin yanında, haksızlığın karşısında yer alırsak, dünyada iyiliğin
hâkim olması için çok şeyler yapabiliriz.

Bizler tarihteki düşmanlıkları eski bir deri gibi üzerimizden atmalıyız. Geçmişin
hata ve yanlışlıklarını maziye gömüp gözlerimizi geleceğe çevirmeliyiz. Çünkü dünyanın
problemleri gittikçe büyümekte ve girift bir hal almaktadır. Bu problemleri ancak
beraberce çözebiliriz.

Bunun yanında bizi birbirimize yaklaştıran pek çok ortak değerimiz vardır: Dindarlık,
doğruluk, komşu hakları, karşılıklı dayanışma, muhtaçlara yardım, fakir ve hastaları
görüp gözetme, aile fertlerinin birbirine sevgisi, saygısı ve bağlılıkları, misafirperverlik
vs…

Evet, dünyada nerede savaş ve açlık varsa, bunlara çare bulmak için insanların
dinine ve rengine bakmadan çalışmaya mecburuz.

a. Bediüzzaman'ın Hıristiyanlık'a Bakışı

Bediüzzaman Said Nursî'nin diğer din mensuplarıyla ilgili detaylı görüşlerini,
bilhassa Hıristiyanlarla olan kısmını üç ana noktada özetleyebiliriz:

Birinci nokta:

Bediüzzaman'a göre insanlığın büyük kısmının İslâm'ı kabul edeceği görüşü hâkimdir.
Meşhur "Ehl-i Kitab'a Davetiye"sinde ve Risale-i Nur'un çeşitli yerlerinde bu meseleyi
işlemektedir.

"Kur'ân-ı Kerim ehl-i kitabı imana teşvik etmekle, onlara bir ünsiyet, bir suhulet
gösteriyor. Şöyle ki:

"Ey Ehl-i Kitab! İslâmiyet'i kabul etmekte size bir meşakkat yoktur. Size ağır
gelmesin! Zira size bütün bütün dininizi terk etmenizi emretmiyor. Ancak itikadınızı
ikmal ve yanınızda bulunan esasat-ı diniye üzerine bina ediniz diye teklifte bulunuyor.
Zira Kur'ân, bütün kütüb-ü sâlifenin güzelliklerini ve eski şeriatların kavaid-i
esasiyelerini cem etmiş olduğundan, usulde muaddil ve mükemmildir. Yani tadil ve
tekmil edicidir. Yalnız, zaman ve mekânın tegayyür etmesi tesiriyle tahavvül ve
tebeddüle maruz olan füruat kısmında müessistir… Bu sırdandır ki Kur'ân fer'î
hükümlerden bir kısmını neshetmiştir. Yani vakitleri bitti, nöbet başka hükümlere
geldi diye hükmetmiştir."³

İkinci nokta:

Said Nursî'ye göre; gayrimüslimler, İslâm ülkelerinde Müslümanlarla aynı haklara
sahip olmalı ve onlar gibi muamele görmeliler. Tâ ki, Müslümanlara da gayrimüslim
devletlerde aynı şekilde davransınlar.

Bu meseleyi Safa Mürsel, Bediüzzaman Said Nursî ve Devlet Felsefesi isimli eserinde,
Münazarat'ı kaynak vererek enteresan bir şekilde tespit etmektedir. Bediüzzaman'ın
da, 1911 yılında Rum ve Ermenilere Meşrutiyet'te aynı hürriyetleri vermeyi "İslâm'a
uygun olarak" kabul ettiğini görüyoruz:

"Onların hürriyeti, onlara zulmetmemek ve rahat bırakmaktır. Bu ise şer'îdir…"⁴

Bu husus Hıristiyanlar için de geçerlidir. Eğer Müslümanlar bulundukları yabancı
ülkenin anayasasına uyar, Hıristiyan dinine ve kültürüne zarar vermezse, İslâm Devleti'nde
Müslümanların Hıristiyanlara verdiği hakların aynısına sahip olurlar.

Yine Bediüzzaman Said Nursî Münazarat isimli eserinde, Müslüman kalarak, Yahudi
ve Hıristiyanlarla dost olunabileceğini ifade etmektedir. Dini farklılıklara zarar
vermeden politik, sosyal ve ekonomik sahâlârda dostluklar kurulabileceğini belirtmektedir.
Hıristiyanlar ve Müslümanlar bu şekilde karşılıklı olarak devletler hukuku üzerinde
anlaşabilirler. Birlikte yaşayışa zarar vermeyecek bir ölçüde dinî farklılıklar
kabul edilebilir.

Bu görüş iyi bir İslâmî geleneği ifade etmektedir ve tarihte de değişik defalar
uygulama sahası bulmuştur. Bediüzzaman bu görüşü, zamanımız için gerçek bir beraber
yaşamanın gerçekleşmesinde çok önemli bir prensip olarak tespit etmiştir. Bu görüş,
toleranslı bir beraberliğin ötesine geçmemektedir.

Üçüncü nokta:

Hıristiyanlık-İslâmiyet diyaloguna Risale-i Nur noktasından baktığımızda, her
şeyden önce her iki dinin ortak noktaları ortaya çıkar. İşte bu ortak noktalar,
İslâm'ın ve Hıristiyanlığın bütün dünyada ateizme, materyalizme, komünizme karşı
ortak hareket etmeleri imkânını vermektedir. Bediüzzaman Said Nursî bu dâvaya delil
olarak Mâide sûresinin ikinci âyetini göstermektedir. Semavi dinlerin hayırlı işlerde
yarışması, bilhassa dinsizliğe karşı ortak mücadele etmesi önemlidir.

Dördüncü nokta:

Mektubat isimli eserinde Said Nursî, bazı Hıristiyanların Hz. İsa'ya (a.s.) muhabbette
ifrata düştüklerini, hatta meşrû sınırı aşarak onu (hâşâ) "Allah'ın oğlu" kabul
ettiklerini söyler. Bunun ardından Yahudilerin tefrîte düşerek Hz. İsa'ya (a.s.)
düşmanlık beslediklerini, onun peygamberliğini ve yüksek derecesini inkâr ettiklerini
ifade eder.⁵

Bediüzzaman Said Nursî, Hıristiyanlık hakkında şöyle der:

"Nasraniyet ya intifâ veya ıstıfâ edip İslâmiyet'e karşı terk-i silâh edecektir.
Nasrâniyet birkaç defa yırtıldı, Protestanlık'a geldi. Protestanlık da yırtıldı,
tevhide yaklaştı. Tekrar yırtılmaya hazırlanıyor. Ya intifâ bulup sönecek veya hakikî
Nasrâniyet'in esasını câmi olan hakâik-ı İslâmiye'yi karşısında görecek, teslim
olacaktır."⁶

Ona göre Hıristiyanlık ve İslâmiyet dinsizlik cereyanına karşı tek başlarına
duramazlar. Dinsizlik cereyanının "pek kuvvetli göründüğü bir zamanda, Hz. İsa Aleyhisselâm'ın
şahsiyet-i maneviyesinden ibaret olan hakikî İsevîlik dini zuhur edecek, yani rahmet-i
İlâhiyenin semâsından nüzûl edecek, halihazır Hıristiyanlık dini o hakikate karşı
tasaffî edecek, hurâfattan ve tahrifattan sıyrılacak, hakâik-ı İslâmiye ile birleşecek,
mânen Hıristiyanlık bir nevi İslâmiyet'e inkılâp edecektir ve Kur'ân'a iktidâ ederek
o İsevîlik şahs-ı manevîsi tâbi ve İslâmiyet metbû makamında kalacak, din-i hak
bu iltihak neticesinde azîm bir kuvvet bulacaktır."⁷

Sonuç hakkında Bediüzzaman'ın tespiti şöyledir:

"Şahs-ı İsa Aleyhisselâm'ın kılıncıyla maktul olan şahs-ı Deccal'ın teşkil ettiği
dehşetli maddiyunluk ve dinsizliğin azametli heykeli ve şahs-ı manevîsini öldürecek
ve inkâr-ı ulûhiyet olan fikr-i küfrîsini mahvedecek ancak İsevî ruhanîleridir ki,
o ruhanîler din-i İsevî'nin hakikatini hakikat-i İslâmiye ile mezcederek o kuvvetle
onu dağıtacak, manen öldürecek."⁸

Avrupa'daki medeniyetin dinle bağlantısı ve İslâm âlemine etkileri konusuna Said
Nursî eserlerinin birçok yerinde temas etmiştir. Ona göre Avrupa ikidir: Birincisi,
"İsevîlik din-i hakîkîsinden aldığı feyizle hayat-ı içtimâiye-i beşerîyeye nâfi
san'atları ve adalet ve hakkaniyete hizmet eden fünunları takip eden", diğeri ise,
"felsefe-i tabiiyyenin zulmetiyle, medeniyetin seyyiatını mehâsin zannederek beşeri
sefahate ve dalâlete sevkeden"⁹ Avrupa'dır.

Açıktır ki, Avrupa'daki din, gerçek Hıristiyanlık'tan alabildiğine uzaklaştırılmış
bir dindir ve birçok tahrifata uğramıştır. Hatta dinin ıslah edilmesi çerçevesindeki
çalışmalar Protestanlık gibi bir mezhebin ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Said
Nursî bu gelişmeyi şimdiki Hıristiyanlık'ın İslâmiyet'e doğru bir adım atması şeklinde
değerlendirmiştir. Bu gelişmeler karşısında Protestanlık'ın gördüğü şiddetli tepkileri
şöyle değerlendirir:

"Çünkü âhirzamanda madem fetret derecesinde din ve din-i Muhammedi'ye (s.a.v.)
bir lâkaytlık perdesi gelmiş ve madem âhir zamanda Hz. İsa'nın (a.s.) din-i hakîkisi
hükmedecek, İslâmiyet'le omuz omuza gelecek. Elbette şimdi, fetret gibi karanlıkta
kalan ve Hz. İsa'ya (a.s.) mensup Hıristiyanların mazlumları, çektikleri felâketler
onlar hakkında bir nevi şahadet denilebilir."

Bediüzzaman Said Nursî şöyle devam eder:

"Elbette o musibet onlar hakkında medeniyetin sefahatinden ve küfranından ve
felsefenin dalâletinden ve küfründen gelen günahlara keffâret olmakla beraber, yüz
derece onlara kârdır diye hakîkatten haber aldım."¹⁰

Said Nursî, Kastamonu Lahikası isimli eserinde, İkinci Dünya Savaşı esnasında
çocuk ve kadınların düşman tarafından uğradıkları eza ve cefalara ve öldürülmelerine,
fıtratındaki şefkat dolayısıyla fevkalâde acımıştır. Sonra mânevî gözüyle, öldürülen
masum çocukların ve insanların Cenab-ı Hakk'ın rahmetiyle Cennete girdiklerini,
hatta o masumlar kâfir de olsalar Cenab-ı Hakk'ın rahmetinin onları bile içine aldığını
ifade etmekte ve devamla "Hatta o mazlumlar kâfir de olsa, âhirette kendilerine
göre o dünyevî âfattan çektikleri belalara mukabil rahmet-i İlâhiyenin hazinesinden
öyle mükâfatları var ki, eğer perde-i gayb açılsa o mazlumlar haklarında büyük bir
tezahür-ü rahmet görünüp, 'yâ Rab, şükür elhamdülillah' diyeceklerini bildim" demektedir.¹¹

b. Bediüzzaman'ın Düşüncesinde Müslüman-Hıristiyan Diyalogu ve İşbirliği

Bediüzzaman Said Nursî, Hıristiyanlarla uzlaşma ve dostluk inşası yönünde kendi
kişisel gayretlerini ortaya koymuştur. 1950'de, Roma'ya, Papa XII. Pius'a, Risale-i
Nur Külliyatı'nı göndermiş ve cevaben 22 Şubat 1951'de şahsî bir teşekkür mektubu
almıştır. Bir gözlemci, bunun İkinci Vatikan Konsülü'nde Katolik Kilisesi'nin Müslümanlara
duyduğu saygı ve hürmeti ilan ve de İslâm'ın gerçekten bir selamet ve necat yolu
olduğunu beyan etmesinden yalnızca on yıl önce vuku bulduğunu belirtir.¹² Said Nursî,
aynı şekilde, bundan birkaç yıl sonra, 1953'te, Müslümanlar ve Hıristiyanlar arasında
mütecaviz dinsizliğe karşı işbirliği temini için, İstanbul'da Patrik Athenagoras'ı
ziyaret etmiştir.¹³

Said Nursî, Müslüman-Hıristiyan diyalogu ve işbirliği üzerine orijinal ve insanı
üzerinde düşünmeye sevk eden görüşler sunar. Onun merkezî tezi, Müslümanlar ile
Hıristiyanların beraberce, Allah'ın planına göre, beşerî izzet, adalet ve dostluğun
esas olacağı gerçek bir medeniyet inşa edebilecekleridir. Bu, Müslümanlar ve Hıristiyanlar
birbirleriyle ilişkilerini sevgi üzerinde temellendirmenin yollarını arar ve bulurlar
ise mümkün olacaktır. Said Nursî, meşhur Hutbe-i Şâmiye'sinde, medeniyetin üzerinde
inşa olunacağı dördüncü kelimenin muhabbet (sevgi) olduğunu söyler. "Muhabbete en
lâyık şey muhabbettir ve husumete en lâyık sıfat husumettir. Yani hayat-ı içtimaiye-i
beşeriyeyi temin eden ve saadete sevk eden muhabbet ve sevmek sıfatı en ziyade sevilmeye
ve muhabbete lâyıktır."¹⁴ O, "Husumet ve adavetin vakti bitti" hükmüne ulaşmıştır.

Bu sevgi çağrısı, kişinin kendi dinî cemaatinin sınırları etrafında bile, bugün
hâlâ geçerli gibi gözüküyor. Nitekim, Said Nursî'nin Şam'da meşhur hutbesini verdiği
1911 yılından beri dünyamızda vukua gelen olaylar, bu mesajın önemini açıkça göstermiştir:
İki Dünya Savaşı, Hindistan ve Pakistan arasındaki çatışmalar, Ruanda ve Burundi'deki
katliamlar, Filistin halkının yerinden yurdundan edilmesi, önce Bosna'nın ve sonra
da Kosova'nın mahvedilmesi ve dünya çevresindeki böylesi başka birçok kanlı çatışma,
bize, kardeşin kardeşi kırdığı bu tahribata karşı yegâne çözümün sevgi olduğunu
hatırlatır. Dünya, Müslümanların ve diğer din mensuplarının Vedûd ve Rahîm bir Rabb'e
iman temeline dayanan müminler cemaati olarak, öfke ve savaşa karşı ilâhî alternatif
olarak sevginin yolunu göstermesini hâlâ bekliyor.

c. "…Yahudi ve Hıristiyanları Dost Edinmeyin…" (Mâide, 51) Âyetiyle İlgili Bediüzzaman'ın
Görüşü

Bediüzzaman Said Nursî'nin 1910-1911'de, Hıristiyanlarla dostluk ilişkileri inşa
etme arzusundan dolayı kimilerince sorgulama konusu edildiği görülür. Kendisi, bazı
Müslümanların "Ey iman edenler! Yahudileri ve Hıristiyanları dost edinmeyin" (Mâide,
51) âyetine vermiş oldukları kısıtlayıcı yorumla karşı karşıya gelir. Bu âyetin
ışığında, onun Müslümanlar ile Hıristiyanların dost olması gerektiğini, nasıl ve
ne diye söylediği sorulur.

Bediüzzaman, bu prensibi söz konusu âyetin yorumuna tatbik ederek, Yahudi ve
Hıristiyanları dost edinmeyle ilgili yasağın, ancak İslam'a rağmen onları Yahudilik
veya Hıristiyanlıklarında örnek alıp taklit etme durumunda geçerli olduğu görüşünü
serd eder. Fakat, ona göre, nasıl bir Müslüman'ın her bir sıfatı Müslüman olmadığı
gibi, bir Yahudi'nin veya Hıristiyan'ın bütün sıfatları da inançsızlığı yansıtmaz.
Eğer Müslümanlar bir Yahudi veya Hıristiyan'da İslâmî öğretiye mutabık düşen nitelikler
bulurlarsa, onların bu nitelikleri takdirle karşılaması gerekir. Yahudi ve Hıristiyanlarla
dostluğun temelini teşkil eden, bu iyi nitelikler olacaktır. Said Nursî, "Bir Müslüman
bir Yahudi veya Hıristiyan'ı sevebilir mi?" sorusunu gündeme getirir ve cevaben,
Müslüman bir erkeğin Kitap Ehli bir kadınla evlenebilmesi örneğini verir. "Ehl-i
Kitap'tan bir haremin olsa, elbette seveceksin."¹⁵ Onun Hıristiyanlarla dost olunabileceği
tezi, şeriatın bir Müslüman erkeğe bir Yahudi veya Hıristiyan kadınla evlenmesine
izin verdiği gerçeğine dayanmaktadır ki, insan eşini sever, sevmesi de gerekir.

Sonuç

Kur'ân-ı Kerim âyetlerinin emrettiği, Peygamber Efendimiz (s.a.s.) ve O'ndan
sonraki Müslümanların hayatlarında tatbîk ettiği diğer din mensuplarıyla diyalog,
bugünkü Müslümanların da yapması gereken önemli bir iştir. Diyaloga girdiğimiz kimseler,
bizim dinimize girmiyor diye diyalogdan uzak durulmaz. Çünkü, diyalog görüşmeleri
neticesinde böyle bir şey olmasa bile, arada dostluğun oluşması da büyük bir kârdır.

Diyalog görüşmeleri uzun vadeli çalışmalardır. Aceleci davranıp, ciddi bir şey
elde edilmiyor, bir faydası yok diye hemen vazgeçilmemeli ve sabırla devam edilmelidir.
Zira din mensuplarının ve hiçbir dine mensup olmayanların güçlerini, kavga ve düşmanlıkta
harcayacaklarına, böyle müspet şeylerde harcamaları elbette ki daha faydalıdır.

Dinlerarası diyalog görüşmeleri neticesinde, bize saygı gösteren diğer din mensuplarına
karşı, bize saygı gösterdikleri sebebiyle biz de onlara saygı gösterelim demek doğru
değildir. Çünkü biz Müslümanlar, dinimizin emri olarak herkese karşı saygılı oluruz.
Eğer biz, bugün, yarın herkese dinimizin gereği olarak saygılı davranırsak, yarın
veya daha sonrasında diğer din mensupları da bize karşı saygılı davranmaya başlayacaktır.
Böylece din mensupları arasında ve bütün dünyada barış meydana gelecektir. Bundan
da elbette ki, sadece dindarlar değil, bütün dünya insanları istifade edeceklerdir.

Dinlerarası diyalog görüşmelerini "yıllarca İslam'a, Kur'ân'a başkaldırmış, düşmanlık
etmiş insanlarla dostluk kurma" diye tenkit edenler olabilir. Hâlbuki bu İslâmî
bir düşünce ve bu düşüncenin hayata yansımasından ibarettir. Allah Resûlü (s.a.v.),
yıllarca kendisine her türlü işkence yapan Ebu Cehil'i ve onun gibi nicelerini defalarca
karşısına alıp muhatap olarak kabul etmiştir. O halde bugün dinlerarası diyalog
vesilesiyle görüşülüp konuşulan bu insanlar -kaldı ki çokları Allah'a olan inançlarını
izhar ediyorlar- yüzünden, böyle İslâmî nasslarla te'lif edilemeyecek tenkitler
yapmanın manası nedir? Bu aslında İslam'ı tam anlamıyla özümseyememenin bir ifadesidir.
Hatta diyalog görüşmelerinde bulunan bir kimse, "Bu tavır, bu tarz, bu üslûp benim
kendi tavrımdır." dese ukalâlık etmiş, İslam'ın getirdiği evrensel kaideleri kendisine
mal etmiş olur. Onun için bir Müslüman, bugün bir ateistle de karşılaşsa, aynı şekilde
davranmalıdır. Bu katiyen takiyye de değildir. Aksine İslâmî tavır ve düşüncenin
ortaya konuşudur.

Bu cümleden olarak, ilâhî ve evrensel dinin tebliğ ve temsil erleri, muhatabı
olan Hıristiyan, Yahudi ve diğer din mensuplarıyla, hatta ateistlerle bile diyaloga
girmeli ve onlara sert davranmamalıdırlar. Mesela şimdilerde, değişik din mensupları,
Müslümanlarla böyle bir temasa geçme çabası içindedir. Böyle bir çabada onların
gerçek niyetleri ne olursa olsun, zâhirî durumdan hareketle dünya barışı adına bu
fırsat mutlaka değerlendirilmelidir. Tarihî hadiseleri, tarihsellik çukuru içine
gömerek, hiç mevzubahis etmeden, onları kendilerini tarif ettiği konumları içinde
kabullenmek suretiyle, belki de tarih boyunca gerçekleşmeyen ortak değerler etrafında
bir birleşme gerçekleşebilir. Yeter ki biz, bize düşeni, belli yol ve yöntem içinde
yapabilelim.

Gelecekte uzaklar daha da yakın olacak ve dünya küreselleşerek, bir köy haline
gelecektir. Dolayısıyla Hıristiyan, Yahudi, Budist ve ateist demeden her kesimden
insanla münasebet kurmak ve onlarla bir diyalog ve anlaşma zemini aramak şimdiden
kaçınılmaz görünmektedir. Dinlerarası diyalogdan kaçınmak, dindarlara büyük bir
vebal yükler. Siyasilerin, insanlığın geleceğini kana ve savaşa boğmak maksadıyla,
diyaloga değil savaşa ve çatışmaya yönelik, medeniyetler çatışması gibi teoriler
ürettiği bir ortamda, dindarlar, bugün çok zayıf bir ışık da olsa, gelecekte aydınlığın
ve barışın hakim olmasına yönelik bu tür çalışmalara destek vermelidirler. Eğer
diyalogun alt yapısını hazırlamaz ve gereken önlemi almazlarsa, o zaman Hungtington'un
insanlığın geleceği adına ürkütücü teorisi, meşruluk kazanmış olur.

Diyalog, Müslümanlar için kaçırılmaması gereken bir fırsattır. Diğer din mensuplarını
diyaloga iten sebepler, ister bazılarının söylediği gibi siyasi, isterse bazılarının
artık açık bir şekilde ifade ettikleri gibi misyonerlik faaliyetinin bir parçası
gereği olsun, Müslümanlar açısından bunun çok fazla bir önemi yoktur. Çünkü Batı,
tarihin hiçbir döneminde (Müslümanlarla birlikte yaşamak zorunda kaldığı Endülüs
de dâhil), İslam'ı ve Müslümanları ön yargısız bir şekilde anlamaya çalışacağı bir
ortama sahip olamamıştır. Öyleyse bu müspet havanın çok iyi değerlendirilmesi gerekmektedir.
Bazı olumlu müşahhas neticelerini gördüğümüz dinlerarası diyaloga daha fazla vakit
ayırıp dünya barışını bir an önce gerçekleştirmek için çalışmalıyız.

Öz

Bu makalede, "Medeniyetler Çatışması" tezlerinin üretildiği günümüzde dünya barışının
temini için Dinlerarası Diyalog'un önemi çeşitli yönleriyle irdelenmektedir. Devamında
Bediüzzaman Said Nursi'nin konuyla ilgili görüşlerine yer verilerek diyalogun Müslümanlar
için kaçırılmaması gereken bir fırsat olduğu gözler önüne serilmektedir.

Anahtar Kelimeler: Diyalog, dinlerarası diyalog, Hıristiyanlık, İslam, küreselleşme,
medeniyetler çatışması

Abstract

The dialogue between the individuals, societies and civilizations is an inevitable
necessity in the contemporary world, which became a small village through the scientific
and technological developments. In order to discredit the thesis and theories on
the clash of civilizations in the 21st century, we should emphasize the importance
of the inter-religious dialogue.

It may be some critics about the inter-religious dialogue attempts as 'making
friendship with those who have been enemies of Islam and rebels to Qur'an for so
long years'. However, these attempts should be considered as an Islamic thought
and the reflection of this thought to practice.

This article examines the significance of the Inter-religious Dialogue for the
assurance of the Peace in the World against the thesis of "Clash of Civilizations"
from different perspectives. In addition to this, the relevant ideas of Bediüzzaman
Said Nursi will be cited in order to explain that dialogue is an undeniable opportunity
for Muslims.

Key Words: Dialogue, inter-religious dialogue, Christianity, Islam, globalization,
clash of civilization

Dipnotlar

1. Bediüzzaman Firuzanfer, Mevlana Celaleddin, MEB Yayınları, 1985, Çev. Feridun
Nafiz Uzluk. Önsöz, s. IV. Metnin aslı: Hemçü pergarim der-pa der-şeriat üstüvar/Pay-i
diğer seyr-i heftad ü dü-millet miküned.

2. Bediüzzaman Said Nursî, Kaynaklı, İndeksli, Lügatli Risale-i Nur Külliyatı,
Nesil Basım Yayın, İstanbul 1996, I, 663, hâşiye.

3. Bediüzzaman Said Nursî. a.g.e., II,1175.

4. Bediüzzaman Said Nursî, a.g.e., II,1942.

5. Said Nursî, Kaynaklı, İndeksli, Lügatli Risale-i Nur Külliyatı, l,557.

6. Said Nursî, a.g.e., I,571.

7. Said Nursî, a.g.e., I,372.

8. Said Nursî, a.g.e., I,887.

9. Said Nursî, a.g.e., I,642.

10. Said Nursî, a.g.e., II,1615.

11. Said Nursî. a.g.e., II,1599.

12. Şükran Vahide, Bediuzzaman Said Nursi, İstanbul, 1992, s. 344.

13. Necmettin Şahiner, Son Şahitler, IV, 307, 344; Bediüzzaman Said Nursi, Mufassal
Tarihçe-i Hayat, Abdülkadir Badıllı.

14. Bediüzzaman Said Nursî. a.g.e., II,1968.

15. Bediüzzaman Said Nursî, a.g.e., II,1944.

Dinlerarası Diyalog ve Bediüzzaman Said Nursi'ye Göre İslâm-Hıristiyan Diyalogu

The Inter-Religious Dialogue and the Islam-Christian Dialogue According to Bediüzzaman Said Nursi

The Inter-Religious Dialogue and the Islam-Christian
Dialogue According to Bediüzzaman Said Nursi