Bediüzzaman Said Nursi hakkında yapılan biyografik çalışmalarda,
henüz Miladi takvime göre ortak bir doğum tarihi ortaya konulamamıştır. Hatta
biz bu araştırmamız esnasında gördük ki doğru tarihe hiç ulaşılamamıştır. Yani
Miladi 1873’le başlayan farklı doğum tarihleri zinciri, düzeltilmek maksadıyla
önce 1876 ve daha sonra da 1877 yılına çekilmiştir. Fakat, bizim Bediüzzaman’ın
doğum yılı olarak ortaya koymaya çalıştığımız Miladi 1878 tarihine bu zamana
kadar ulaşılamamıştır.

Takvim Sorunu

Said Nursi, yaşadığı dönem itibariyle üç ayrı takvimle muhatap
olmuştur. Bunlardan ilki Hicri Takvimdir. Hicri Takvim, Hz. Peygamberin
Mekke’den Medine’ye hicretini milat kabul eden, yani Miladi 622 yılında başlayan
ve Müslüman Arapların ayın devrelerini esas alarak geliştirdiği bir takvimdir.
Bir yıl—ayların gün sayısı toplamına göre—354 ya da 355 gündür. Türkler de
İslam’ı kabul ettikten sonra, 1 Ocak 1926’ya kadar bu takvimi kullandılar.

İkincisi Rumi Takvim(Mali Takvim)’dir. Osmanlı Devletinde, Ay
yılı ile güneş yılı arasındaki 11 günlük farktan kaynaklanan problemleri
gidermek maksadıyla, 17. yüzyılın ortalarından itibaren kullanılmaya başlanan
Rumi Takvim, mali ve idari işlerde ve yazışmalarda kullanılıyordu. Doğum
tarihleri de bu tarihe göre kaydediliyordu. Rumi Takvim 1926’dan itibaren bütçe
dışında bütün resmi işlemlerden kaldırıldı.

Üçüncüsü ise 1 Ocak 1926’dan itibaren kullanmaya başladığımız
Miladi Takvim(Gregoryen Takvimi)’dir. Hz. İsa’nın doğumunu 0(sıfır) kabul eden
ve 15 Ekim 1582 tarihinde son şeklini alan bu takvime göre yıl, 365 güne
sabitlenerek takvimin doğru gitmesi sağlanmıştır.

Hicri, Rumi ve Miladi yıllar arasındaki gün farklılıkları ve
artık yıllar nedeniyle, Hicri Takvime göre binikiyüzdoksanbeş (1295) ve Rumi
Takvime göre binikiyüzdoksanüç (1293) olarak kayıtlı olan Bediüzzaman’ın doğum
tarihini, bugün kullandığımız Miladi Takvime çevirmede yanlış sonuca ulaşmak
kaçınılmaz olmuştur.1

Yanlış Tarihler

Doğum tarihiyle ilgili ilk yanlış bilgi 1957 yılında
Bediüzzaman’ın talebeleri tarafından neşredilen Tarihçe-i Hayat isimli eserde
verilmiştir. Bu eserde doğum tarihi Hicri(H)1290-Miladi(M) 1873 olarak yer
almaktadır.2 Hicri 1290’ın Miladi karşılığı 1873 olmakla birlikte3
H. 1290 tarihine başka hiçbir yerde rastlanılmamaktadır.

Bediüzzaman’ın doğum yılı olarak Hicri 1295’in doğruluğundan
şüphe yoktur. Zira hem Bediüzzaman’ın beyanına göre resmi makamlarca doldurulan
kimlik belgelerinde4 doğum yılı olarak bu tarih yer almaktadır, hem
de pek çok yerde5 geçen Rumi(R) 1293 tarihinin Hicri karşılığı
1295’tir.6 Yani R. 1293 ile H. 1295 arasında sağlama yapılmıştır. Bu
iki tarih de doğrudur.

Said Nursi’nin doğum yılı olarak şimdiye kadar yapılan
çalışmalarda ulaşılan ikinci yanlış sonuç ise M. 1876’dır.7
Bediüzzaman’ın kronolojik olarak hayatının anlatıldığı en önemli kaynaklardan
olan, Necmeddin Şahiner’in kaleme aldığı, Bilinmeyen Taraflarıyla Bediüzzaman
Said Nursi isimli eserde yer alan bu yanlış, Rumi Takvimden Hicri Takvime
yapılan tarih çeviriminden kaynaklanmıştır. Zira, Rumi tarih 1293 olarak
verilmektedir ki, bu M. 1876’yı karşılamamaktadır.8

Doğru tarih nedir peki? Elimizde doğumu gün ve ay olarak
gösteren bir bilgi olmadığına göre kabaca, yıldan hareketle doğru tarihi
yakalamak durumundayız. Bu konuda ulaşılan bir çok kaynak Rumi olarak 1293’ü
göstermektedir. Bunlardan en önemlileri Bediüzzaman’ın 26 Eylül 1337 yani
26.09.1921 tarihinde aldığı Hüviyet Cüzdanı9 ve yine 17 Teşrin-i
evvel 1337 yani 17.10.1921 tarihinde kendi beyanıyla doldurulup Darü’l Hikmeti’l
İslamiye reisliğine sunulan özgeçmişidir.10 Ayrıca Bediüzzaman’ın
talebesi Müküslü Hamza’nın11 ve yeğeni Abdurrahman’ın(Nursi)12
yazdığı tarihçelerde de R. 1293 tarihi zikredilmektedir. Yine Said Nursi kendi
eserleri olan Lem’alar13 ve Şualar’da14 doğum tarihini
1293 olarak ifade etmektedir. Tarih Çevirme Kılavuzuna baktığımızda Rumi
01.I.1293 ile 19.X.1293 arasındaki zaman dilimi, Miladi 1877 tarihine karşılık
geliyor. Yani R. 1293’ün ilk on ayı M. 1877 yılının içinde yer alıyor. Bu
noktadan hareketle doğum tarihini 1877 olarak kabul etmek doğru gibi gelebilir.
Ki, bunu bazı eserlerde görüyoruz.15

Bediüzzaman’ın Doğum Yılı İçin Doğru Tarih 1878’dir

Ancak, yukarıda zikrettiğimiz M. 1877’yi karşılayan Rumi on ay
içinde, Hicri 1295’i bulamıyoruz. H. 1295, tam da R. 1293’ün içindeki M. 1877
tarihinin bitiminden beş gün sonra başlamaktadır.16 Yani belgelerle
sabit olan R. 1293 ve H. 1295 tarihlerinin Miladi olarak kesiştikleri yıl
1878’dir.17 Bir başka ifadeyle Hicri 1295 yılının başladığı 01
Muharrem (R. 24 Kanun-ı evvel 1293) ile Rumi 1293 yılının bittiği 28 Şubat (H.
08 Rebiü’l evvel 1295) tarihlerinin kesiştiği Miladi dönem, 05 Ocak 1878 ile 12
Mart 1878 arasıdır.18 Bu durumda Bediüzzaman Said Nursi’nin doğum
yılı, her halükarda 1878’dir. Yani Bediüzzaman Said Nursi, 5 Ocak 1878 ile 12
Mart 1878 tarihleri arasında bir günde dünyaya gözlerini açmıştır.

Umarız bundan sonra yapılacak olan yayınlar bu bilginin ışığı
altında Bediüzzaman’ın doğum tarihini doğru bir şekilde yazarlar. Ve yine umarız
bu küçük araştırma akademik disiplin altında yapılacak olan biyografi yada
tarihçe-i hayat çalışmaları için bir başlangıç olur.

Dipnotlar

1. Takvimler ve çevirme yöntemleri için bkz: Yücel
Dağlı-Cumhure Üçer, Tarih Çevirme Kılavuzu, TTK Yay., Ank. 1997, C. I, s. 9-26.

2. Bediüzzaman Said Nursi, Tarihçe-i Hayat, Yeni Asya Neşr.,
İst. 1998, s. 29. 1950’den beri çeşitli yayınevlerince baskısı yapılan Tarihçe-i
Hayat’ın bütün nüshalarında bu tarihler aynen yer almaktadır.

3. Tarih Çevirme Kılavuzu, C. V, s. 224-227.

4. Hüvviyet Cüzdanı ve Darü’l Hikmeti’l İslamiyeye verdiği
öz geçmiş için bkz: Sadık Albayrak, Son Devrin İslam Akademisi, İstanbul 1972,
s. 197 ve devamı.

5. Abdurrahman Nursi, Bediüzzaman’ın Hayatı, İstanbul 1993,
s.13; Bediüzzaman Said Nursi, Lem’alar, İstanbul 1996, s. 50, 325; Bediüzzaman
Said Nursi, Şualar, Germany 1994, s. 596; Son Devrin İslam Akademisi, s. 197.

6. Tarih Çevirme Kılavuzu, C. V, s. 240-241.

7. Necmeddin Şahiner, Bilinmeyen Taraflarıyla Bediüzzaman
Sadi Nursi, Yeni Asya Yay., İstanbul 1994, s. 43. Aslında Şahiner de eserinin
ilk baskılarında M. 1873 tarihini kullanmış ancak daha sonra bunu, 1876 olarak
değiştirmiştir. Hatta eserin yeni baskılarının “İçindekiler” kısmı tashihten
geçmemiş olacak ki, bizim burada kaynak olarak gösterdiğimiz 1994 baskısının
“İlk Hayatı” bölümü “1873-1926” şeklinde tarihlendirilmiştir.

8. Tarih Çevirme Kılavuzu, C. V, s. 237-241.

9. Son Devrin İslam Akademisi, s. 209, 210; Abdülkadir
Badıllı, Mufassal Tarihçe-i Hayatı, İst. 1998, C. I, s. 464;

10. Son Devrin İslam Akademisi, s. 206.

11. Bediüzzaman Said Nursi, İçtimai Reçeteler-II, Tenvir
Neşr., İst. 1990 içinde Müküslü Hamza Efendi, Bediüzzaman Said Kürdi’nin
Tercüme-i Halinden Bir Hülasadır.

12. Bediüzzaman Said Nursi, İçtimai Reçeteler-I, Tenvir
Neşr., İst. 1990 içinde Abdurrahman, Bediüzzaman’ın Tarihçe-i Hayatı.

13. Lem’alar, s. 50, 325.

14. Şualar, s. 596.

15. Abdülkadir Badıllı, Mufassal Tarihçe-i Hayatı, İst.
1998, C. I, s. 75.

16. Tarih Çevirme Kılavuzu, C. V, s. 240.

17. A.g.e., s. 240, 241.

18. Tarih Çevirme Kılavuzu, C. V, s. 240-241.