"114 Traditions of Jesus"
Ahmet Yüksel Özemre'nin irfani çabaları sürüyor. Hoca bu kez, okurları ilk anda
şaşırtan ve bu şaşkınlığın hızıyla içine daha süratli dalınan ilginç bir kitapla
bizi selamladı: Hz. İsa'nın 114 Hadisi.
Kitabın altbaşlığı, 'Mücahid Toma'nın Kitabı' adını taşıyor.
Özemre'nin kitabı, geleneksel okuru ilk bakışta yanıltan türden. Örneğin sıradan
bir okur, İsa'nın sözlerine 'hadis' denip denmeyeceği konusunda bile ikircikli bir
durum yaşayabiliyor. Oysa Guenonyen anlamda gelenek (tradition) kavramının Türkiye'de
tarihi o kadar yeni değil. Geleneğe ilişkin tartışmalar bugünden geriye dönüp bakıldığında
ciddi bir birikim oluşturmuş durumda. Buna karşın, daha çok yüzeysel dini kültürün
soluduğu popülist yayıncılık olumsuz meyvesini de vermiş görünüyor. Aynı kaynaktan
haber taşıyan Elçi'lerin bile dini milliyetçilik duyarlığıyla olumsuzlanması, bu
alanda ciddi bir bilinç kaymasının yaşanmakta olduğunu gösteriyor.
Özemre'nin özellikle İzutsu çevirileri ve geleneksel irfana ilişkin zihinsel
çabaları ve ürünleri ehlince bilinir. İzutsu gibi uluslararası bilim çevrelerince
yetkinliği sınanmış ve kabul görmüş bir araştırmacının çetin ceviz kitaplarını ustaca
dilimize kazandırmış ve notlandırmıştı. Özellikle Mağribli arif İbn Arabi'ye ilişkin
kitap, okurlarca ilgiyle karşılanmıştı. Aslında bu ilgi gün geçtikçe de artıyor.
Sufizme dünyada aşırı bir ilgi var ve bunun Hz. Mevlana'dan sonra çekim merkezini
İbn Arabi oluşturuyor.
Özemre'nin kitabı, Guenonyen anlamda geleneksel kültüre ilişkin belirli bir birikim
ve bilince sahip okurlarca sanırım sevinçle karşılandı. İsa ve İncil çevresinde
oluşmuş olan birikime de ciddi bir katkı niteliğinde bu çalışma. Çünkü yeni bir
İncil'den hareketle ve sahih, sağlıklı bir kaynaktan geliyor izlenimi verecek biçimde
kotarılmış.
Kitap on bir bölümden oluşuyor. Özemre, önsözden sonra, İncillerin tarihine doğru
bir yolculuk yaptırıyor okuru. Ardından gnostik doktrinlerin tarihine doğru uzanıyor.
Nag Hammadi'de ortaya çıkarılan gnostik kitapları, nihayet kitaba konu olan Toma
versiyonuna giriş izliyor. Metnin çevirisinin yer aldığı beşinci bölümden sonra
Özemre, kitabın içeriği hakkındaki gözlem ve belirlemelerini aktarıyor. İzutsu'nun
kitabını çağrıştıran bir bölüm karşılıyor bizi sonra: 'Toma'ya göre İncil'deki anahtar
kavramlar.' Bu sanırım şunun için önemli, bir metnin eşiğinden geçebilmek için kavramlara,
özellikle de anahtar kavramlara ihtiyacımız var. Daha doğrusu bu kavramların anlam
dünyasının bilinmesi, tanınması gerekiyor. Bu, kuşkusuz metni doğru yorumlamanın
ilk adımını oluşturuyor. Zaten Hoca, kavramların dökümünü ve çözümlemesini yaptıktan
sonra yoruma geçiyor. Kitabın belki de (çeviri metinden sonraki) en kritik bölümü
geliyor: Hz. İsa'nın irfani öğretisi.
Özemre kitabın hemen her bölümünde, irfani bakış açısının belirlediği bir kulvarda
yürüyor. Bunu her fırsatta da vurguluyor ve açıkça söylüyor. Zaten irfan denilen
şey, bir öğretinin Batıni (içsel) boyutunu oluşturur. Hakikat'in dışsal boyutuna
nüfuz etmeksizin içine, irfani yönüne sızmak imkansızdır ama için araştırılmasıdır
aslolan. Yoksa özellikle dini öğreti dışsal formlardan, kural ve tanımlardan ibaret
kalır. Türkiye'de biz bu sorunun sıcak biçimde yaşandığına tanık oluyoruz. Dinin
özellikle çeşitli iletişim ortamlarında, hatta magazinleştirilerek tartışılması,
böylesi bir sorunun sonucudur. Kitabın son bölümü 'Mücahid Toma'nın kitabı' başlığını
taşıyor.
Özemre'nin kitabı yazma süreci, 1967 yılında Sorbonne Üniversitesi'ne yüksek
düzeyde ders izlemek üzere gidişine değin uzanıyor. Esas itibariyle pozitif bilimlerde
çalışmak üzere gittiği Sorbonne'da, Hoca, Didimus Yahuda Toma tarafından yazıya
geçirildiği söylenen 114 hadisten oluşan bu İncil'e ilişkin dersler veren Prof.
Henri-Charles Puech'in College de France'deki seminerlerine katılıyor. Orada tuttuğu
notlar ve İncil'in irfani boyutuna ilişkin izlenim ve bilgilerini bugüne saklıyor.
Ve önümüze böylesi önemli bir çalışmayla çıkıyor.
Bu gnostik İncil, 1945 yılında Yukarı Mısır bölgesinde bulunmuş. Kıptice ve apokrif
olan bu metin, bilim dünyasının meraklarını haklı olarak üzerine fazlasıyla çekmiş.
Toma, bilindiği üzre İsa'nın sadık havarilerinden. Metin, kilisenin kabul ettiği
dört kanonik İncil'den hayli farklı. İsa, buradaki hadislerinde zahiri ve şer'i
değil daha irfani bir öğretiyi ders veriyor. Melekut aleminden söz ediyor örneğin.
Duyularımızla asla bilemeyeceğimiz ve anlayamayacağımız bir alemden söz ediyor ve
o dünyanın gizlerini aktarıyor. Bu sırların sonsuz olduğunu belirterek, İsa'nın,
bu alemle aramızda ne türden engeller olduğuna ilişkin bilgilerine bakalım: Benlik
bilgisinin olmayışı. Benliğe tutsak olma. Dünyaya karşı (sufi literatüründe gayr,
masiva, varolan) oruçlu olmamak. Karşıtlıkları birleştirmekten ve okumaktan aciz
olma. Kadere tümüyle teslim olamamak. Yine kavramsal ifadesiyle tevekkül'ün eksik
oluşu. Ve öğretinin şer'i sınırlarından uzaklaşma. Tüm bunlar, insanın irfani olanla
ilişkisini koparan şeyler. İsa'nın dersleri ve öğütleri bu ilkelerde yoğunlaşıyor.
Toma'nın aktardığı 114 hadiste (Kur'an'daki 114 sureyi çağrıştırıyor) İsa, Ruhsal
gezisine dayalı olarak Yaratıcı'yla ilişkisini de anlatıyor.
Özemre'nin çevirip yorumladığı metinde yer alan birkaç hadise bakalım: 'İsa dedi
ki: Kardeşinin gözündeki çöpü görürsün de kendi gözündeki merteği görmezsin. Ne
zaman kendi gözündeki merteği ortadan kaldırırsan işte o zaman kardeşinin gözündeki
çöpü kaldırabilmek üzere oldukça iyi bir görüşe kavuşacaksın.' (Bu türden birçok
Kur'an ayetine ve onlarca hadise rastlamak mümkündür.) 'İsa dedi ki: Eğer dünyaya
karşı oruçlu değilseniz, Melekut'u bulamayacaksınız.' (Öte bilgisine ulaşabilmek
için, beriyi bilmek, içi tanımak için ilkin dışa nüfuz etmek zorunludur. Bu anlamda
da birçok ayet ve hadis bulmak mümkündür.) 'İsa dedi ki: 'Arayan, buluncaya kadar,
aramaktan vazgeçmesin. Ve o bulduğu zaman şaşıracak, şaşırdığı zaman hayrete düşecek
ve her şeye hakim olacaktır.' (Bunun başka bir versiyonu: 'aramakla bulunmaz ama
bulanlar ancak arayanlardır'). İsa dedi ki: 'Kapının önünde bekleşen ne kadar çok
kişi vardır ama gerdeğe girecek olanlar (yalnızca) münzeviler olacaktır.' (Bu ilke,
tüm göksel öğretilerin Batıni yorumlarında karşımıza çıkar.)
Örnekleri çoğaltabiliriz. Toma'nın Kitabındaki 114 İsa hadisi gerçekten de, diğer
İncil'lerden farklı olarak daha gnostiktir ve öğretinin içsel boyutlarını ifade
etmektedir. Sufi Kitab'ın, Özemre Kitaplığı dizisinin ilki olan bu ilginç çeviri
ve araştırması, konuyla ilgilenenler için vazgeçilmez bir başvuru kitabı niteliğinde.
Öz
Bu yazıda Ahmet Yüksel Özemre'nin "Hazret-i İsa'nın 114 Hadisi" adlı eseri tanıtılmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Hazret-i İsa'nın 114 Hadisi, İsa, İncil, hadis, gnostik
Abstract
In this text, the work "Hazret-i İsa'nın 114 Hadisi" by Ahmet Yüksel Özemre is
reviewed.
Key Words: 114 Traditions of Jesus, Jesus, Bible, traditions, Gnostic