Conservatism and Liberal Thought
Muhafazakârlık (Conservatism), en kısa ve öz olarak "mevcut hukuki
durumun (status quo) muhafazası"nı savunan ve toplumsal yaşamda radikal değişimlere
kuşku ile bakan bir düşünce olarak tanımlanabilir. Bir başka tanımla, Muhafazakârlık,
toplumda geleneksel kurumlara (aile, eğitim, din ve saire.) saygı duyulması gerektiğini
benimseyen ve bu kurumlarda yapılacak değişikliklerin ya da reformların deformasyonlara
yol açabileceği kaygısını vurgulayan bir doktrindir.1
Muhafazakâr düşüncenin ilk savunucularından biri 18. yüzyıl İngiliz
düşünürü Edmund Burke'dir (1729-1797). Burke'in Muhafazakârlık hakkındaki fikirleri
"Fransa'daki Devrim Üzerine Düşünceler" (Reflections on the Revolution in France)
ve "Yeni Whig'lerden Eski Whig'lere Bir Rica" (An Appeal From the New Whigs to the
Old) adlı kitaplarında yer alır.2
Bu kısa yazımızda Muhafazakârlık ile liberal düşüncenin bir karşılaştırmasını
yapmaya çalışacağız. (Aktan, 1994.)
Muhafazakârlık, liberal doktrin ile bazı benzerlikler göstermesine
rağmen ondan pek çok konuda ayrılır. Muhafazakâr düşünce ile liberal düşünce arasındaki
farklılıkları şu şekilde özetleyebiliriz:
– Muhafazakârlık, en başta mevcut hukuki durum, yani status quo'nın
değişmesine şüphe ile bakmaktadır. Bu açıdan Muhafazakârlık şüpheci bir doktrindir.
Bir diğer ifadeyle, toplumda radikal reformlar yapılarak mevcut geleneklerin, kural
ve kurumların değiştirilmesi konusunda şüphecidir. Liberalizm bu açıdan Muhafazakârlıktan
ayrılır. Liberal düşünürlerin bir çoğu iyi bir toplumsal düzen oluşturmak için kural
ve kurumların değiştirilmesini savunurlar.
– Muhafazakârlık, anti-rasyonalist bir düşünceyi savunur. Bu yönüyle,
Muhafazakârlar; David Hume ve onu takiben Adam Smith, Frederic Bastiat ve F.A.von
Hayek gibi liberallerden farklı düşünmezler.
– Muhafazakârlık, merkezi bir güç ve otorite sistemi bulunmadan
istikrarlı bir toplumun olamayacağı düşüncesini savunur. Devlete itaat ve kanunlara
riayet Muhafazakâr düşüncenin belirgin bir özelliğidir. Bu açıdan Muhafazakâr düşünce,
İngiliz siyaset bilimcisi Norman Barry tarafından "devlete itaat ve kanunlara riayet
mistisizmi" olarak adlandırılmaktadır. (Barry, l989) Liberalizm, bu açıdan Muhafazakârlıktan
ayrılır. Liberalizm, güçlü bir devletin özgürlükler için ciddi tehlike olduğunu
savunur. Liberalizm, devletin görev ve fonksiyonlarının mümkün olduğu ölçüde sınırlandırılmasından
yanadır.
– Muhafazakârlık, "bireyci" değil "toplumcu" bir doktrindir. Muhafazakârlar,
liberalizmin metodolojik bireycilik ilkesini reddederler. Onlara göre bireyden daha
önemli olan aile ve toplumdur. Muhafazakârlığı bu yönüyle Toplumcu Bireycilik (Communitarian
Individualism) olarak da tanımlayanlar vardır. (Dunn & Woodard. 1991, 44)
– Muhafazakârlık, liberalizm gibi piyasa ekonomisini savunur. Hür
teşebbüs, özel mülkiyet, rekabet, özgürlük gibi temel kurumlar Muhafazakârlar tarafından
da savunulmaktadır.
– Din ve ahlak, Muhafazakârlar tarafından önem verilen ve saygı
duyulan kurumların başında gelir. Muhafazakârların bir çoğunda din ve ahlaka saygı
ve bağlılık söz konusudur. Özellikle çağdaş Muhafazakârlar din ve ahlak kurumlarına
saygı duyarken, laiklik ilkesine de önem verirler. Muhafazakârlara göre, din ve
ahlakın devlet tarafından korunması ve gözetilmesi için din ve devlet işlerinin
birbirinden ayrılması gereklidir. Muhafazakârlardan farklı olarak, liberaller din
ve ahlak kurumlarının tamamen bir özgürlük meselesi olduğuna inanırlar.
– Muhafazakâr düşüncede demokrasi ve kanun hakimiyetine inanç sözkonusudur.
Muhafazakârların demokrasi konusundaki düşünceleri esasen liberallerin görüşleri
ile tezat teşkil etmemektedir.
– Muhafazakârların adalet konusundaki düşünceleri de önem taşımaktadır.
Adalet konusunda Muhafazakârlar, eşitliğin ya da sosyal adaletin sosyal politikanın
temel bir amacı olmasını reddederler. Her ne kadar liberallerden farklı olarak Muhafazakârlar
piyasa tarafından kendiliğinden ve keyfi olarak belirlenen gelir dağılımının kişilerin
liyakat veya hak etmelerine göre değişikliğe uğraması gerektiğini ileri sürseler
de, bu toplumda doğal olarak eşit yetenekte olmayan kişilere eşitçi bir gelir ve
servet kalıbının zorla kabul ettirilmesini kendiliğinden haklı kılmaz. Muhafazakârlara
göre, toplumda sadece servete dayanmayan doğal bir hiyerarşi vardır ve bunun devamlı
devlet müdahaleleriyle bozulması, hiyerarşinin sağladığı gerekli istikrarı bozar.
Muhafazakârların, gelirin yeniden dağıtımının sosyal düzene yönelik tehdidine nazaran,
çağdaş klasik liberallerin öncelikle üstünde durdukları, kişisel mülkiyet hakkının
ihlalinden daha az endişe duyduklarına dikkat edilmelidir (Barry, 1989: 102).
– Muhafazakâr düşüncede, özel mülkiyet ve veraset kurumları da önem
taşımaktadır. Muhafazakârlara göre devlet meşruiyetin tek kaynağı değildir ve toplum
hayatında geleneklerin, içtihat hukukunun ve yerleşmiş olan mülkiyet haklarının
önemli bir değeri vardır. Bunlardan başka klasik liberallerin aksine, mülkiyet hakkı
öncelikle bireyci mülkiyet hakkı teorisine dayanmaz, fakat özel mülkiyetin sosyal
dengeye yaptığı katkıya dayanır. Muhafazakârların "mülkiyet bir hak olduğu kadar
sorumluluktur" ilkesi bu noktayı güzel bir şekilde yansıtır. Mülkiyet hakkı kişinin
kendine ait olanla dilediğini yapmada sınırsız bir hakka sahip olması demek değildir.
Muhafazakârlara göre mülkiyet hakkı, toplumun ihtiyaçları ile sınırlıdır. (Barry:
1989. 102-103)
Önemle belirtelim ki, özellikle 1980'li yılların başlarından itibaren
eski liberal düşünce (klasik liberalizm) gibi, eski Muhafazakâr düşünce de önem
kazanmış, ancak günün koşullarına göre bazı değişiklikler göstermiştir.3 Geçtiğimiz
son on yıl içerisinde Neo-liberalizm ve Neo-Muhafazakârlık yeniden doğmuş ve önem
kazanmıştır.
Günümüzde Neo-Muhafazakâr düşüncenin temsilcileri arasında başta
iki İngiliz düşünür; Michael Oakheshott ve Roger Scruton'u belirtmek gerekir. Oakheshott'in
"Kanun Hakimiyeti" (The Rule of Law) ve Scruton'ın "Muhafazakârlığın Anlamı" (The
Meaning of Conservatism) adlı eserleri önem taşımaktadır.
İngiltere dışında çağdaş Muhafazakârlığın temsilcileri arasında
Robert Nisbet, Norroan Podhoretz, Irwlng Kristol ve Daniel Bell'i saymak gereklidir.
ABD'de bunlardan önce Eski Muhafazakâr düşüncenin önde gelen temsilcisi Russell
Kirk olmuştur. Kirk 1953 yılında "Muhafazakâr Görüş" (The Conservative Mind) adlı
eserini yayınlamıştır. ABD'de günümüzde özellikle Irwing Kristol Muhafazakâr düşüncenin
en popüler isimlerinden birisidir. Kristol'ın "Kapitalizme İki Alkış" (Two Cheers
for Capitalism) ve "Bir Neo-Muhafazakârın Düşünceleri" (Reflections of A Neo-Conservative)
adlı eserleri önem taşımaktadır.
Kaynaklar
Akça, İsmet, Yasin Aktay ve diğerleri (derleme), Modern Türkiye'de
Siyasi Düşünce: Muhafazakârlık, cilt 5, İstanbul: İletişim Yayınları, 2.b. 2004.
Aktan, Coşkun Can, Gerçek Liberalizm Nedir? İstanbul: T Yayınları,
1994.
Barry, Norman, Yeni Sağ, (Çev: Cevdet Aykan) Ankara: Tisemat,
1989.
Burke, Edmund, Appeal from the New to the Old Whigs in The Works
of the Right Honorable Edmund Burke, 7th ed., Vol. IV (Boston: Little, Brown, and
Company, 1881).
Burke, Edmund, Appeal from the New to the Old Whigs in The Works
of the Right Honorable Edmund Burke, 7th ed., Vol. IV (Boston: Little, Brown, and
Company, 1881).
Dunn, Charles W. & J. David Woodard, American Conservatism -From
Burke to Bush. London: Madison Books, 1991.
Kirk, Russell, The Conservative Mind. From Burke to Santayana,
revised ed. (Chicago, 1954).
Minogue, Kenneth, "Conservatism," Encyclopedia of Philosophy.
Edited by Paul Edwards. (New York: Macmillan, 1967).
O'Hear, Anthony, "Conservatism," The Oxford Companion to Philosophy.
Edited by Ted Honderich. (Oxford: Oxford University Press, 1995).
Özipek, Bekir Berat, Muhafazakârlık, Akıl-Toplum-Siyaset, Ankara:
Liberte Yayınları, 2004.
Quinton, Anthony, "Conservatism," A Companion to Contemporary
Political Philosophy. Edited by Robert E. Goodin and Philip Pettit. (Oxford: Blackwell,
1993).
Scruton, Roger, The Meaning of Conservatism, NY: Palgrave Macmillan,
2001.
Vierhaus, Rudolf, "Conservatism," Dictionary of the History
of Ideas. Edited by Philip P. Wiener. (New York: Scribner's, 1968).
Öz
Kısa ve öz olarak "mevcut hukuki durumun (status quo) muhafazası"nı
savunan ve toplumsal yaşamda radikal değişimlere kuşku ile bakan bir düşünce olarak
tanımlanabilecek Muhafazakârlık (Conservatism) ile liberal doktrin bazı benzerlikler
göstermesine rağmen pek çok konuda ondan ayrılır. Bu makalede Muhafazakârlık ile
liberal düşüncenin kısa bir karşılaştırması yapılmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Muhafazakârlık, liberalizm, reform, toplum,
toplumcu bireycilik, adalet, din, aile, mülkiyet
Abstract
Conservatism could be defined as a thought that defends 'conservation
of the status quo" and doubts any radical change in social life, briefly and concisely.
Despite of the similarities between the conservatism and liberal doctrine, conservatism
differentiates from liberalism in many points. This article tries to compare conservatism
and liberal thought, in short.
Key Words: Conservatism, liberalism, reform, society, social
individualism, justice, religion, family, property
Dipnotlar
1. Etimolojik kökeni itibariyle Muhafazakârlık, "muhafaza etmek, korumak, gözlemlemek"
anlamlarına gelen conservare'den gelmektedir. Muhafazakârlık kavramı ilk olarak
Fransızca'da ortaya çıkmıştır. 1818'de Fransa'da çıkarılan yerel bir gazetenin ismi
"Muhafazakâr" olarak kondu. Daha sonra İngiltere'de 1832'de "Tories" partisi yerine
"Muhafazakâr Parti" adıyla bir parti kuruldu ve böylece Muhafazakâr kavramı İngiltere'de
yaygın bir şekilde kullanılmaya başlandı. Muhafazakârlık zaman içerisinde bir sosyal
ve siyasi doktrin hüviyetini kazandı. Muhafazakârlık konusunda ansiklopedik referans
bilgiler için bkz: Kenneth Minogue, "Conservatism," Encyclopedia of Philosophy.
Edited by Paul Edwards. (New York: Macmillan, 1967); Anthony O'Hear, "Conservatism,"
The Oxford Companion to Philosophy. Edited by Ted Honderich. (Oxford: Oxford University
Press, 1995); Anthony Quinton, "Conservatism," A Companion to Contemporary Political
Philosophy. Edited by Robert E. Goodin and Philip Pettit. (Oxford: Blackwell, 1993)
; Rudolf Vierhaus, "Conservatism," Dictionary of the History of Ideas. Edited by
Philip P. Wiener. (New York: Scribner's, 1968).
2. Bkz: Edmund Burke, Reflections on the French Revolution. Vol. XXIV, Part 3.
The Harvard Classics. New York: P.F. Collier & Son, 1909-14; Bartleby.com, 2001.
Kitabın elektronik ortamda tam metni için bkz: www.bartleby.com/24/3/. ; Edmund
Burke, Appeal from the New to the Old Whigs in The Works of the Right Honorable
Edmund Burke, 7th ed., Vol. IV (Boston: Little, Brown, and Company, 1881). İngiltere'de
1641-1648 yılları arasında mutlak monarşiye karşı verilen mücadelede başlıca iki
grup bulunmaktadır. Kralın haklarını savunan grup "Tories", kralın yetkilerinin
sınırlandırılması ve parlamentonun hak ve yetkilerinin artırılmasını isteyen grup
ise "Whigs" olarak adlandırılmaktaydı. Burke'de Eski Whigs'ler dediği grubun bir
üyesiydi. 1832'de Tories'lerin yerini Muhafazakâr Parti, Whigs'lerin yerini ise
Liberal Parti aldı.
3. Muhafazakârlık hakkında geniş bilgi için şu iki Türkçe kaynağa müraacaat edilebilir:
Akça, 2004; Özipek, 2004.